Làng Gừa thuộc xã Liêm Thuận, huyện Thanh Liêm, Hà Nam. Đình làng Gừa thờ vị tướng tài của Đinh Bộ Lĩnh tên là Trương Nguyên người làng Gừa. Thần phả kể rằng sau khi dẹp loạn 12 sứ quân, vua Đinh làm lễ thưởng công cho các bậc khanh tướng. Ông Trương được ban quốc tính (họ Đinh) nhưng ông từ chối và dâng biểu xin về quê nuôi dưỡng cha mẹ. Khi ông chết, vua Đinh cho ruộng cấy, cắt đinh phu giao cho vùng Ninh Cơ (làng Gừa ngày nay) lập đình thờ cúng.

Lễ hội làng Gừa ngày nay có tế lễ, rước xách và rất nhiều trò vui thể hiện tinh thần thượng võ như đánh đu, đánh vật, chém mía, cướp cầu. Ban đêm có hát chèo tuồng, phần nhiều là các tiết mục tự biên, tự diễn. Trống lễ, trống rước, trống hội, trống chèo rậm rịch ngày đêm làm cho khí thế của lễ hội càng thêm náo nhiệt.

Nhưng đặc biệt nhất là trò chơi cướp cầu. Tương truyền, khi ông Trương Nguyên từ Hoa Lư về quê có mang theo một quả cầu, một dụng cụ để luyện tập binh sĩ. Khi về làng cụ bày trò chơi cho toàn dân. Đến nay, trong lễ hội thờ ông, cướp cầu đã trở thành một nghi lễ không thể thiếu được. Quả cầu bằng gỗ, kích thước xấp xỉ như quả bóng chuyền ngày nay, được sơn son thếp vàng và trang trí vẽ mây sóng trên bề mặt. Quả cầu là thánh vật của làng Gừa, đến nay đã bị tróc sơn, các hoa văn họa tiết cũng không còn được rõ nét. Hàng năm chỉ có ngày lễ hội mới được mang cầu ra chơi và bao giờ cũng được tổ chức đầu tiên để khai cuộc.

Hội được tổ chức vào ngày mồng 4 tháng giêng hàng năm. Từ mờ sáng mồng 4, cửa đình đã rộng mở, đèn thắp sáng, khói hương nghi ngút. Trống nổi giục giã dân làng tới đình. Làng chọn lão nông hoặc người có chức sắc, gia đình thuận hòa, nề nếp làm chủ tế. Đúng giờ tỵ, trò cướp cầu bắt đầu. Đội nào thắng sẽ được vào cung hồi trống, tế thánh khai hội và họ tin rằng mọi ước nguyện cũng sẽ linh ứng.

Trò cướp cầu này còn tồn tại trong hội làng An Mông (làng Móng) xã Tiên Phong, Duy Tiên. Ý nghĩa của tục cướp cầu này, ngoài sự tôn vinh vị anh hùng của quê hương, ngoài sự thể hiện tinh thần thượng võ, có người đã nói tới dấu vết của tục thờ thần mặt trời của người Việt cổ.

Đình Gừa thờ ba vị tướng thời vua Hùng và ông Trương Viết Nguyên, tướng thời nhà Đinh. Đây là những người có công đánh giặc, giữ nước, thống nhất giang sơn, giữ yên bờ cõi.

Theo ngọc phả đình Gừa, cùng với truyền thuyết truyền lại: Từ xa xưa, các tổ họ Nguyễn, họ Đắc ở phía Bắc về miền An Cư, An Cừ khai khẩn lập ấp. Công cuộc lập làng bước đầu tuy có thuận lợi, song qua nhiều năm mưa to, nước lớn làm đồng điền ngập úng, đời sống gặp nhiều khó khăn. Trong cảnh thiên tai, mất mùa triền miên, các vị tổ nhớ về quê cũ, nơi có đền thờ các tướng thời Hùng Vương, những người có tài trị thủy giúp dân. Các vị tổ đã bàn bạc, rồi cùng thống nhất xây dựng đền thờ các tướng thời Hùng Vương trên quê mới, cầu mong các thần phù hộ cho việc sản xuất, đồng thời giữ vẹn được sự thủy chung với bản quán, nguồn cội.

Về ông Trương Viết Nguyên, ông sinh ngày 5 tháng 5 năm Nhâm Tuất. Từ nhỏ có vóc dáng khôi ngô tuấn tú, càng lớn, ông càng khỏe mạnh, học hành rất giỏi, văn võ toàn tài. Hồi bấy giờ, loạn 12 sứ quân làm cho nhân dân lầm than, đói khổ... Đến tuổi trưởng thành ông Trương Viết Nguyên xin phép cha mẹ lên đường vào Hoa Lư giúp Đinh Bộ Lĩnh lo dẹp loạn. Sau nhiều năm xông pha trận mạc, ông Trương Viết Nguyên cùng các tướng và quân sĩ giành được nhiều thắng lợi. Các sứ quân dần được dẹp yên.

Khi Đinh Bộ Lĩnh lên ngôi hoàng đế đã khao thưởng quân sĩ, phong chức tước cho những người có công. Riêng ông Trương Viết Nguyên xin vua cho trở về quê hương để phụng dưỡng cha mẹ già. Biết không giữ được Trương Viết Nguyên, vua ban cho ông 15 lạng vàng để về quê. Về đến quê mới hay cha mẹ đã “về già”, ông bèn lo xây đắp phần mộ, sửa sang nơi thờ cúng rồi cho mở tiệc khoản đãi, cảm tạ bà con. Ngày 15/3 năm Nhâm Tuất ông không bệnh mà mất. Nhân dân địa phương đã tổ chức mai táng, đồng thời lập đền thờ ông ngay trên khu đất gần nhà. Truyền thuyết truyền lại, mộ của ông ở ngay chính tẩm ngôi đình hiện nay.

Lễ hội vật cầu truyền thống đình Gừa (còn gọi là vồ cầu, cướp cầu) diễn ra vào ngày mùng 4 Tết Nguyên đán hằng năm là lễ hội hết sức độc đáo và đặc sắc của thôn Gừa Sông nói riêng, của tỉnh Hà Nam nói chung. Hội vật cầu được tổ chức long trọng để tưởng nhớ công lao to lớn với dân, với nước của ông Trương Viết Nguyên. Theo những tư liệu còn được lưu giữ trong đình, ngày mùng 4 Tết – ngày tổ chức lễ hội vật cầu cũng chính là ngày xưa kia ông Trương Viết Nguyên lên đường vào Hoa Lư giúp Đinh Bộ Lĩnh dẹp loạn 12 sứ quân.

Chia sẻ về hội vật cầu của làng, đồng chí Nguyễn Thị Thanh, Bí thư Chi bộ, Trưởng thôn Gừa Sông cho biết: Giữ gìn lễ hội truyền thống độc đáo cha ông truyền lại, năm nào cũng vậy, vào ngày mùng 4 Tết Nguyên đán làng lại tưng bừng mở hội. Buổi sáng, các cụ trong đội tế của làng làm lễ tế tại đình. Sau lễ tế, dân làng vào lễ thánh và cùng thụ hưởng lộc thánh. Buổi chiều, sau khi ôn lại lịch sử của đình cùng thân thế, sự nghiệp và công đức to lớn của các vị thành hoàng làng, các cụ trong đội tế chọn hai cụ khỏe mạnh, minh mẫn, có uy tín với xóm làng và gia đình, con cháu hoà thuận, nền nếp, ngoan ngoãn... vào hậu cung rước quả cầu ra trước hiên đình (quả cầu được làm bằng gỗ, to như quả bưởi). Đông đảo trai tráng trong làng xếp hàng ngay ngắn dưới sân.

Đã thành thông lệ, sau hội vật cầu, làng tổ chức thi võ vật nên các cụ chọn một người tuổi trung niên, đạo đức tốt, nhanh nhẹn, có hiểu biết về luật đấu vật làm trọng tài. Khi cầu được rước ra tới hiên đình, hai cụ cao niên trịnh trọng trao cho trọng tài. Ông trọng tài kính cẩn nhận quả cầu, nâng cao trên hai tay rồi đọc to: “Quả cầu này là quả cầu làng ta/ Nhân đa vật thịnh/ Ngoài đồng tốt lúa/ Trong làng tốt cau/ Anh em ta đâu, ra cướp cầu, ới ơ...”. Dứt lời, ông trọng tài liền tung quả cầu xuống dưới sân. Trai tráng trong làng đổ xô về phía quả cầu vừa tranh cướp cầu, vừa chạy ba vòng quanh đình, ai cũng mong chạm được vào quả cầu để lấy may cho cả năm. Chạy đủ 3 vòng, mọi người đem quả cầu xuống giếng đình rửa sạch rồi thành kính trao lại cho các cụ cao niên đặt vào vị trí trang trọng trong đình. Tiếp đó, các đôi đô vật (đều là người trong làng) bắt đầu vào sới thi đấu (sới vật được làm ngay trong sân đình). Dù có người thắng, người thua, nhưng các đô vật chủ yếu là vật biểu diễn hầu thánh lấy may, đồng thời phục vụ khán giả trong và ngoài làng.