Lễ Hội Vật Liễu Đôi – Tinh Hoa Văn Hóa Làng Quê Hà Nam

Lễ hội vật Liễu Đôi, tổ chức tại xã Liêm Túc, huyện Thanh Liêm, tỉnh Hà Nam, là một trong những lễ hội truyền thống đặc sắc và lâu đời nhất của vùng Bắc Bộ. Không chỉ là nơi thể hiện tinh thần thượng võ, lễ hội còn mang đậm giá trị văn hóa, lịch sử, và tinh thần cộng đồng. Với lịch sử hơn 300 năm, lễ hội vật Liễu Đôi không chỉ là niềm tự hào của người dân Hà Nam mà còn là điểm đến hấp dẫn đối với du khách yêu thích văn hóa truyền thống Việt Nam.

Nguồn gốc lịch sử

Theo các tài liệu dân gian, lễ hội vật Liễu Đôi có từ thời nhà Lê (1428–1789), khi nghề võ thuật phát triển mạnh mẽ trong cộng đồng làng quê Bắc Bộ. Vùng đất Liễu Đôi được biết đến là nơi sản sinh ra nhiều võ sư tài năng, đóng góp vào việc bảo vệ quê hương và đất nước.

Truyền thuyết Liễu Đôi kể rằng ở đây có một chàng trai họ Đoàn có sức mạnh phi thường lại giỏi võ, một mình địch nổi năm trai tráng trên sới vật. Một hôm, ở Nương Cửi, tự nhiên có một ánh sáng xanh chói lòa phát ra, dân làng vô cùng hoảng sợ, chỉ có chàng trai họ Đoàn nọ dám đi tới và nhận thấy ánh sáng ấy phát ra từ một thanh gươm đặt trên một tấm khăn đào. Chàng trái bái tạ thần linh, tay cầm gươm, lưng thắt chiếc khăn đào, múa gươm cho dân làng xem. Khi có giặc phương Bắc kéo tới, chàng trai mang gươm ra trận. Trong đoàn quân của chàng có nữ tướng họ Bùi rất dũng cảm, hai người thề ước với nhau. Nhưng không may, chàng trai bị tử trận, thi hài được mang về quê hương.

Giặc tan, nữ tướng họ Bùi đến viếng mộ chàng nhưng quá đau thương nên đã chết trên ngựa khi cách mộ chàng chừng vài trăm bước. Dân Liễu Đôi thương nhớ, lập đền Ông thờ chàng, gọi là Thánh Ông, lập đền Bà thờ nữ tướng, gọi là đền Tiên Bà. Hàng năm làng mở hội vật để tưởng niệm, gọi là hội Thánh Tiên (gọi tắt hai chữ Thánh Ông – Tiên Bà), đó là hội vật võ Liễu Đôi.

Hiện nay, ở cánh đồng thôn Đống Tháp còn có đền Ông. Ở chùa Đống Thượng, chùa Đống Sấu đều có bài vị thờ Thánh Tiên họ Đoàn, dân nơi đây vẫn coi ông là Thánh Hội Vật, cho đến ngày nay vẫn còn lưu truyền hai câu thơ.

Ngàn năm võ vật đua tài,

Vạn năm sông rộng núi dài tổ tiên.

Theo lệ xưa, hội vật võ 3 năm được tổ chức một lần, diễn ra trong 5 ngày từ ngày mồng 5 đến mồng 9 tháng Giêng. Đến nay, lễ hội rút ngắn trong ngày mồng 5 tháng Giêng. Sáng mồng 5 tháng Giêng, hội vật võ bắt đầu. Trường diễn hay gọi là đóng vật được chọn đặt trên mảnh đất truyền thống Nương Cửi, nơi chàng trai họ Đoàn được gươm thần thuở trước. Tham dự hội là dân làng Liễu Đôi và các làng có truyền thống vật võ gần xa.

Ý nghĩa văn hóa và xã hội

Lễ hội vật Liễu Đôi mang ý nghĩa sâu sắc trong việc bảo tồn và phát huy các giá trị truyền thống:

• Tôn vinh tinh thần thượng võ: Đây là sân chơi để các đô vật thể hiện kỹ năng, sức mạnh và bản lĩnh.
• Đoàn kết cộng đồng: Lễ hội là dịp để người dân trong làng và các vùng lân cận tụ họp, thắt chặt tình cảm.
• Khuyến khích rèn luyện sức khỏe: Thông qua các cuộc thi vật, lễ hội góp phần cổ vũ tinh thần thể dục thể thao.

Thời gian tổ chức lễ hội

Lễ hội vật Liễu Đôi thường diễn ra từ ngày mùng 5 đến mùng 10 tháng Giêng âm lịch hằng năm, khi không khí xuân đang ngập tràn khắp nơi. Đây là thời điểm người dân vừa hoàn thành những nghi thức đón Tết Nguyên Đán, sẵn sàng cho các hoạt động lễ hội truyền thống.

 Không gian lễ hội

Địa điểm tổ chức lễ hội là sân đình Liễu Đôi, một không gian rộng lớn nằm giữa làng, nơi có sự kết hợp hài hòa giữa cảnh sắc thiên nhiên và không khí lễ hội náo nhiệt. Sân đình được trang trí cờ hoa rực rỡ, tạo nên một không gian vừa thiêng liêng, vừa sôi động.

Nghi lễ rước thần

Mở đầu lễ hội là nghi thức rước kiệu Đức thánh Tam Giang từ đền thờ đến sân đình. Nghi thức này diễn ra trong không khí trang nghiêm, với sự tham gia của đông đảo người dân và các bô lão trong làng. Kiệu rước được trang trí lộng lẫy, đi kèm là đoàn người mang cờ, trống và các nhạc cụ truyền thống.

 Lễ dâng hương

Sau lễ rước là nghi thức dâng hương tại đình làng để cầu mong cho một năm mới bình an, mưa thuận gió hòa. Các vị cao niên thực hiện lễ tế với sự trang trọng, thể hiện lòng biết ơn đối với Đức thánh và các bậc tiền nhân.

Khai hội

Sau các nghi lễ truyền thống, phần hội được khai mạc bằng màn đánh trống rộn ràng, báo hiệu những trận đấu vật sắp bắt đầu. Đây là khoảnh khắc mà mọi người mong chờ nhất, khởi đầu cho không khí sôi động của lễ hội.

Quy tắc thi đấu

Môn vật truyền thống tại Liễu Đôi tuân theo các quy tắc chặt chẽ, đảm bảo tính công bằng và an toàn. Mỗi trận đấu diễn ra trên một sới vật hình tròn, được phủ cát hoặc rơm để tránh chấn thương. Đô vật thắng cuộc là người khiến đối thủ chạm lưng xuống đất hoặc nâng được đối phương khỏi sới vật.

 Các hạng mục thi đấu

• Thi đấu truyền thống: Các đô vật thi đấu trong từng cặp, loại trực tiếp cho đến khi tìm ra người thắng cuộc.
• Thi đấu giao hữu: Không chỉ người dân trong làng mà các đô vật từ vùng lân cận cũng được mời tham gia, tạo nên sự giao lưu và học hỏi.
• Thi đấu dành cho trẻ em: Đây là hạng mục thú vị, nhằm khuyến khích thế hệ trẻ tham gia rèn luyện và gìn giữ truyền thống.

 Sự hấp dẫn của các trận đấu

Những trận đấu vật tại Liễu Đôi không chỉ là cuộc đọ sức mạnh mẽ mà còn là màn trình diễn kỹ năng và chiến thuật. Các đô vật phải sử dụng linh hoạt các thế võ như "bắt chân", "lật sườn" hay "ôm ngang" để giành lợi thế. Tiếng reo hò của khán giả càng làm tăng thêm sự kịch tính và cuốn hút cho từng trận đấu.

Lễ hội vật Liễu Đôi là một minh chứng sống động cho việc bảo tồn và phát huy văn hóa truyền thống. Dù xã hội hiện đại có nhiều thay đổi, người dân Liễu Đôi vẫn duy trì lễ hội với sự nhiệt huyết, để truyền lại cho thế hệ sau những giá trị văn hóa quý báu.

Lễ hội không chỉ là dịp để người dân Liễu Đôi gặp gỡ, giao lưu mà còn là cơ hội để gắn kết với các địa phương khác. Sự tham gia của đông đảo đô vật và du khách từ nhiều nơi đã tạo nên một không khí lễ hội đa sắc màu, đậm chất cộng đồng.

Nhờ sự đặc sắc và ý nghĩa văn hóa, lễ hội vật Liễu Đôi đã thu hút ngày càng nhiều du khách trong và ngoài nước. Đây là cơ hội để Hà Nam quảng bá hình ảnh, đồng thời phát triển du lịch văn hóa, góp phần nâng cao đời sống người dân địa phương.

Lễ hội vật Liễu Đôi không chỉ là một sự kiện văn hóa mà còn là niềm tự hào của người dân Hà Nam, góp phần gìn giữ và lan tỏa tinh thần thượng võ, giá trị cộng đồng. Với những nét độc đáo và sức hút đặc biệt, lễ hội này không chỉ là dịp để tưởng nhớ truyền thống mà còn là cầu nối giữa các thế hệ, giữa quá khứ và hiện tại, góp phần làm giàu thêm di sản văn hóa Việt Nam.