Thông tin lễ hội:
Lễ mừng lúa mới là phong tục lâu đời của các dân tộc sinh sống tại Tây Nguyên, thường được tổ chức vào tháng 11 dương lịch hằng năm để cầu cho mưa thuận, gió hòa, mùa màng bội thu và gia đình sung túc.
Quy mô Lễ Cúng Cơm Mới tại mỗi nhà cũng sẽ khác nhau, tùy thuộc vào điều kiện gia đình cũng như lượng lúa gạo thu hoạch được của vụ mùa năm ấy. Các gia đình bội thu sẽ tổ chức rất lớn, mời hàng xóm bà con cùng đến chung vui, cùng ăn uống nhảy múa, có thể kéo dài trong một ngày hoặc thậm chí vài ngày. Đối với những gia đình khó khăn hơn, Lễ Cúng Cơm Mới sẽ được diễn ra đơn giản, tiết kiệm, giản lược để phù hợp với điều kiện kinh tế. Quy mô tổ chức lễ hội này cũng được coi là một trong những biểu hiện để phân biệt tầng lớp giàu nghèo của các dân tộc thiểu số.
2.2 Ý nghĩa Lễ Cúng Cơm Mới
Như đã đề cập, Lễ Cúng Cơm Mới trước hết là để ăn mừng vụ mùa, ăn mừng lúa thóc về nhà. Bên cạnh đó đây cũng là dịp để người dân cúng thần, cúng hồn lúa, cúng tổ tiên, gửi gắm những mong cầu về sức khỏe cho gia đình, mong cầu những vụ mùa sau tiếp tục được bội thu, được lúa thóc đầy bồ.
Bên cạnh đó Lễ Cúng Cơm Mới còn là dịp để người dân trong bản quây quần lại để vui chơi, tiếng cồng chiêng nổi lên, nhảy múa ca hát suốt ngày đêm. Đặc biệt với những năm thời tiết thuận lợi, cả bản đều bội thu thì lễ hội này như kéo dài vô tận, từ nhà này qua nhà khác, tụ họp vui chơi không ngừng nghỉ.
Lễ Cúng Cơm Mới ngày nay có gì khác biệt
Do sự thay đổi của thời đại, cùng sự phát triển của nền kinh tế, hiện nay khoảng cách giữa các cộng đồng người, các dân tộc đã ngày càng thu hẹp lại. Chinh điều này đã làm bước đệm cho những lễ hội truyền thống như Lễ Cúng Cơm Mới thay đổi về tập tục.
3.1 Lễ Cúng Cơm Mới của người Xơ Đăng
Xơ Đăng là một trong những dân tộc có lịch sử lâu đời nhất về Lễ Cúng Cơm Mới. Đây là lễ hội lớn nhất trong năm, được cộng đồng người này háo hức mong chờ. Lễ hội này đối với người Xơ Đăng mang rất nhiều màu sắc tâm linh, thường được tổ chức trong vòng ba ngày với không khí rộn ràng khắp đầu làng cuối ngõ.
Trước đây lễ mừng lúa mới của người Xơ Đăng chỉ diễn ra theo dạng gia đình, từ gia đình này đến gia đình khác. Tuy nhiên ngày nay đây đã trở thành lễ hội chung của cả cộng đồng. Trước khi lễ hội diễn ra già làng sẽ tập trung cả bản lại tại Nhà Rông để thông báo thời gian tổ chức, phân công công việc cho mỗi người, mỗi nhà trong bản. Đàn ông thì lo việc mổ trâu mổ bò, đốn củi, mài dao, phụ nữ thì nội trợ, chuẩn bị các món ăn, chuẩn bị những tiết mục múa hát…
Trong khi Lễ Cúng Cơm Mới diễn ra, già làng sẽ là người chủ trì, điều hành tất cả các hoạt động, thay mặt buôn làng cúng bái thành kính thể hiện sự biết ơn đến thần linh. Trong những năm mùa màng thất bát, già làng cũng sẽ đại diện xin thần linh ban phước lành, mùa vụ sau sẽ may mắn hơn, thời tiết thuận lợi để lúa thóc bội thu.
Lễ Cúng Cơm Mới đối với người Xơ Đăng chính là dịp để các gia đình cùng nhau chuẩn bị những ché rượu cần ngon nhất, những miếng thịt nướng thơm phức, những thanh cơm lam nóng hổi, cùng nhau làm nên nét đẹp của văn hóa cộng đồng. Mâm cúng cũng không thể thiếu được đầu heo, cơm nấu từ lúa mới để dâng lên thần linh. Đặc biệt người đồng bào Xơ Đăng còn có tục lệ ăn thịt chuột đồng, ngụ ý chính là ám chỉ tiêu diệt loài động vật phá hoại mùa màng này.
Sau khi nghi lễ hoàn thành, già làng sẽ đi từng nhà để chúc mùa lúa mới bội thu, cơm được vung vãi quanh nhà ngụ ý cho năm sau lúa thóc càng ngập tràn, dư dả hơn. Tất cả dân bản lại tề tựu về Nhà Rông để cùng nhau hưởng lộc, đánh cồng chiêng, múa hát quanh bếp lửa và chơi các trò chơi dân gian.
3.2 Lễ Cúng Cơm Mới của người J’rai và Bahnar
Khác với Xơ Đăng, lễ mừng lúa mới của dân tộc J’rai và Bahnar lại kéo dài hơn rất nhiều, thường từ tháng 11 dương lịch cho đến tháng giêng năm sau. Vì sau vụ mùa bà con đều rảnh rỗi, thời tiết chưa thuận lợi để gieo cấy vụ mới nên sẽ dành thời gian cho đất nghỉ ngơi.
Lễ Cúng Cơm Mới của người J’rai và Bahnar diễn ra ở từng nhà theo tục lệ truyền thống. Đồ cúng chủ yếu là heo, gà, dê, tùy thuộc vào kinh tế mỗi gia đình. Gia đình nào thu hoạch, phơi lúa thóc xong trước thì tổ chức trước, gia đình nào xong sau thì tổ chức sau. Có nhiều gia đình tổ chức đồng thời, người này qua nhà người kia ăn mừng một chút, rồi lại ghé nhà người khác làm vài ly, không khí lễ hội khắp mọi nẻo đường thôn bản.
3.3 Lễ Cúng Cơm Mới của người Êđê
Êđê cũng là một trong những dân tộc khá đông đảo ở khu vực Tây Nguyên. Phong tục lễ hội mừng lúa mới của dân tộc này cũng có nhiều nét tương đồng với các dân tộc kể trên. Mỗi gia đình sẽ lần lượt tổ chức Lễ Cúng Cơm Mới tại nhà mình, phụ nữ tập trung lại nấu nướng, bếp núc cho nhà này rồi qua nhà khác, đàn ông thì cũng tụ lại giết gà mổ heo, cứ lần lượt đến từng nhà trong bản, làm rồi cúng lễ rồi ăn uống.
Chính vì thế dịp lễ hội mừng lúa mới này chúng là cơ hội thắt chặt tình nghĩa của người dân tộc Êđê, mỗi nhà đều đón tiếp hết lượt người dân trong bản, thậm chí còn mời họ hàng từ các buôn làng xa ghé qua. Đây cũng là dịp để nam thanh nữ tú gặp gỡ tìm hiểu nhau, mở ra những mối tình đẹp.
