Giai thoại bà chúa Muối ở vùng biển Thái BìnhĐền thờ bà chúa Muối ở xã Thụy Hải (Thái Thụy - Thái Bình), là một huyền tích lạ về người con gái xinh đẹp vùng biển. Thế nhưng ít ai biết rằng, bà chúa Muối là nhân vật lịch sử có thật thời Trần - với đủ những hạnh phúc, bi ai như bao người khác.Làng Quang Lang xưa thuộc huyện Thụy Vân, phủ Thái Bình, trấn Sơn Nam Hạ thời Trần (nay là xã Thụy Hải, huyện Thái Thụy, tỉnh Thái Bình) - nơi nổi tiếng với nhiều lễ hội đặc sắc như: Hội Rước nước (ngày 25 tháng Giêng), Hội Tế Thành hoàng (ngày 12/2 âm lịch), Hội reo ống (ngày 12/7)...Đặc biệt Lễ hội bà chúa Muối với tục múa ông Đùng bà Đà được tổ chức vào ngày 14/4 âm lịch hàng năm - đã được Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch cấp Bằng di sản văn hóa phi vật thể quốc gia.Được coi là một trong những làng nghề muối cổ còn duy trì đến ngày nay của vùng châu thổ sông Hồng, vùng đất Thái Thụy có một xã nhỏ ven biển là địa danh vừa có phủ và đền thờ về bà chúa Muối. Vùng đất quanh năm sóng biển xô bờ đã hội tụ nhiều danh truyền và di tích lạ lùng.Câu chuyện về bà chúa Muối - hiện thân của hình tượng người phụ nữ trẻ khi xưa dù vẫn còn bỏ ngỏ, kéo dài từ truyền thuyết đến đời thực, từ quá khứ sang hiện tại. Tuy nhiên, chính câu chuyện bỏ ngỏ ấy đã khiến từng nghi thức cúng lễ và tục múa Đùng kỳ lạ đậm chất tâm linh huyền bí thêm phần sống động.Các tư liệu lịch sử cũng như giai thoại truyền miệng ở vùng biển Thái Bình kể rằng, Đệ Tam phi Nguyễn Thị Nguyệt Ảnh sinh vào năm Canh Thìn (1280), vào một đêm trăng rằm trong một gia đình có bốn đời truyền thụ nghề làm muối. Song thân của bà - ông Nguyễn Văn Minh và bà Tạ Thị Kiều - đều là những người rất được người dân làng Quang Lang yêu mến, nhưng hiềm nỗi qua tuổi tứ tuần mà vẫn không có con.Tương truyền, một đêm nọ, gió đông thổi nhẹ, trăng lấp lánh đáy nước, bà Kiều ngủ mơ nuốt được ánh trăng vàng. Từ đó bà mang thai, đến kỳ mãn nguyệt, bà sinh hạ một nữ nhi gương mặt sáng như trăng rằm, mắt lá răm, lông mày lá liễu, môi đỏ như son.Từ một cô thôn nữ vùng biển, không rõ thời gian bà nhập cung và trở thành Đệ Tam phi, nhưng giai thoại về bà Nguyệt Ảnh ở làng Quang Lang xưa, nay vẫn được lưu truyền rất chi tiết.Từ thuở nhỏ, nàng Nguyệt Ảnh đã có tài mạo khác thường, chăm đọc sách vở và rất mực thông minh. Thấy việc làm muối quá vất vả, mỗi khi học xong Nguyệt Ảnh thường ra đồng giúp bố mẹ làm việc, nhưng mỗi lần nàng ra đồng thì mây trắng kết trên đầu thành chiếc lọng khổng lồ che kín ruộng muối.Không có nắng, nước biển không kết tinh thành muối nên dân làng oán thán. Lo lắng cho nghề truyền thống và kế sinh nhai của cư dân địa phương, những người cao tuổi trong làng đã họp nhau lại, bàn ra kế đóng cho nàng một chiếc thuyền để nàng mang muối đi buôn nơi khác.Trong một lần buôn, thuyền của nàng đậu ở bến sông gần kinh thành Thăng Long. Vừa hay lại đúng vào dịp vua Trần Anh Tông đi kinh lý qua sông. Toán quân lính của nhà vua đi qua bến thuyền nơi nàng nghỉ, khát nước nên họ lại gần xin, bỗng lấp ló trên thuyền trông xa thấy giai nhân xinh đẹp nhan sắc như hoa, phong thái dịu dàng khác người. Họ lập tức về tâu với nhà vua, vua đến nơi vừa nhìn thấy nàng đã yêu thích, bèn đưa vào cung phong làm phi.Xuất thân từ bến nước thuyền tre, thôn nữ Nguyễn thị được tuyên vào cung, được phong làm Tam phi. Lúc này trong cung có chính cung Bảo Từ Hoàng hậu Trần thị - con gái của Thái úy Hưng Nhượng Đại vương Trần Quốc Tảng và Huy Tư Hoàng phi Trần thị - con gái của Bảo Nghĩa vương Trần Bình Trọng và Thụy Bảo công chúa.Bản thân hai vị đều xuất thân vô cùng cao quý, khó ai sánh kịp. Nhưng Nguyễn thị là thôn nữ miền quê, xuất thân bình dân, lại có thể một bước phong phi mà không trải qua các phân vị thấp hơn, cho thấy Nguyễn thị lúc này cực kì đắc sủng.Nguyễn thị lúc này chỉ đứng sau Bảo Từ Hoàng hậu và Huy Tư Hoàng phi, vinh quang không kém những tần phi có gia thế khác.ĐẶC SẢN LỄ HỘI BÀ CHÚA MUỐI - MÚA ÔNG ĐÙNG BÀ ĐÀHằng năm, cứ đến ngày 14 tháng 4 âm lịch, dân làng Quang Lang lại tổ chức Lễ hội Bà Chúa Muối. Những ngày này, người ta làm những hình nộm ông Đùng bà Đà, diễn lại tích trò xưa trẻ con chơi hầu bà. Màn biểu diễn múa bao gồm một ông Đùng, một bà Đà tượng trưng cho hai bố mẹ và hai hình nộm con tượng trưng cho con cháu. Khi múa, các hình nộm nghiêng ngả, lúc quay sang phải, khi lại quay sang trái. Các vai ông Đùng bà Đà phối hợp sao cho thật nhuần nhuyễn. Có những lần giáp mặt thân chập vào nhau, tượng trưng cho ước vọng sinh sôi nảy nở, mong nhiều hoa trái của dân làng. Đùng bố, mẹ đi trước. Các Đùng con quấn quýt theo sau. Đoàn người nhộn nhịp vừa đi vừa chúc tụng nhau. Người ta xướng vang những câu ca chúc tụng công đức Bà Chúa Muối.Trải qua hàng trăm năm, lễ hội Bà Chúa Muối và tục rước Đùng vẫn giữ nguyên được bản sắc độc đáo vốn có. Câu chuyện về một Bà Chúa Muối ở Thái Bình sẽ còn sống mãi với thời gian và sẽ không chỉ dừng lại trong đoạn đường ngõ hẹp. Hôm nay cũng như mai sau nữa, câu chuyện ấy vẫn như con thuyền lướt sóng đến với mọi bến bờ, hòa vào dòng người mỗi dịp về trảy hội trên miền quê xã Thụy Hải, huyện Thái Bình.Từ mùng 3 đến mùng 5 Dịp Tết Nguyên đán Canh tý 2020 vừa qua, múa ông Đùng, bà Đà đã được các nghệ nhân dân gian Thái Bình mang đến biểu diễn tại Bảo tàng dân tộc học Việt Nam (Hà Nội), phục vụ đông đảo người xem trong nước và quốc tế.Lễ hội Bà Chúa Muối năm 2024Lễ hội Bà Chúa Muối là nét văn hóa, truyền thống của người dân miền biển, được tổ chức hàng năm để du khách đến tham quan, người làm muối khắp nơi đến để tưởng nhớ công ơn Bà Chúa Muối. Phủ thờ hiện nằm trong cụm Di tích lịch sử cấp quốc gia miếu Ba Thôn - chùa Hưng Quốc.  Lễ hội rước thần phủ Bà Chúa Muối là một phong tục rất đặc sắc, thu hút sự quan tâm của nhiều người dân và du khách. Dịp này, người dân làm đám rước quanh làng cùng với những hình nộm ông Đùng, bà Đà nhảy múa nhằm ca tụng công đức của Bà Chúa Muối và ước mong một năm mùa màng bội thu. Người dân nơi đây quan niệm rằng: ai lấy được một nan tre trên thân hình nộm thì cả năm sẽ gặp được nhiều may mắn trong cuộc sống.Trong những ngày diễn ra các nghi lễ, người dân còn tổ chức nhiều hoạt động thú vị khác như: khai mạc giải bóng đá, đêm văn nghệ chào mừng… nhằm tôn vinh các giá trị văn hóa, truyền thống, bảo tồn và phát huy giá trị di sản văn hóa phi vật thể quốc gia.Đặc sắc lễ hội truyền thống tại Phủ, Đền thờ Bà Chúa Muối xã Thụy HảiĐược coi là một trong những làng nghề muối cổ còn duy trì đến ngày nay của vùng châu thổ sông Hồng, vùng đất Thái Thụy, Thái Bình duy nhất có một xã nhỏ ven biển là địa danh vừa có Phủ và Đền thờ về Bà Chúa Muối; một địa phương hội tụ nhiều danh truyền và di tích nổi bật mà trên cả nước hiếm nơi nào có được. Hàng năm, cứ vào ngày 14-4 âm lịch, nhân dân Thụy Hải lại náo nức trong không khí nhộn nhịp, linh thiêng của Lễ hội Bà Chúa Muối. Câu chuyện về bà Chúa hiện thân của hình tượng người phụ nữ trẻ khi xưa còn bỏ ngỏ kéo dài từ truyền thuyết ra đến đời thực, từ quá khứ sang hiện tại, sinh động trong từng nghi thức cúng lễ và đặc biệt là tục múa ông Đùng, bà Đà mang đậm chất tâm linh huyền bí.Những ngày này, người ta làm những hình nộm ông Đùng bà Đà, diễn lại tích trò xưa trẻ con chơi hầu bà. Màn biểu diễn múa bao gồm một ông Đùng, một bà Đà tượng trưng cho hai bố mẹ và hai hình nộm con tượng trưng cho con cháu. Khi múa, các hình nộm nghiêng ngả, lúc quay sang phải, khi lại quay sang trái. Các vai ông Đùng bà Đà phối hợp sao cho thật nhuần nhuyễn. Có những lần giáp mặt thân chập vào nhau, tượng trưng cho ước vọng sinh sôi nảy nở của dân làng. Đùng bố, mẹ đi trước các Đùng con quấn quýt theo sau. Đoàn người nhộn nhịp vừa đi vừa chúc tụng nhau. Người ta xướng vang những câu ca chúc tụng công đức Bà Chúa Muối.Hết một vòng quanh làng, quay trở lại cửa đền, ai nấy lại náo nức tham gia tục phá Đùng. Vừa nhanh, vừa mạnh, mọi người tiến về phía những ông Đùng, ai cũng mong giành được về cho gia đình, người thân ít nhất là một nan tre, hay may mắn hơn là cái mặt nộm Đùng, bởi người dân nơi đây tin rằng trong nhà, dưới thuyền hay bất cứ đâu có cắm nan tre ông Đùng, bà Đà sẽ mang lại cho họ một cuộc sống sung túc, no đủ, mùa cá bội thu, gia đình hạnh phúc và gặp nhiều may mắn hơn.Trải qua hàng trăm năm, lễ hội Bà Chúa Muối và tục rước Đùng vẫn giữ nguyên được bản sắc độc đáo vốn có. Những năm 2020, 2021 do ảnh hưởng của dịch Covid – 19 nên xã Thụy Hải không tổ chức được lễ hội truyền thống mà chỉ tổ chức dâng lễ đến Bà Chúa Muối; Năm 2022 khi dịch Covid – 19 được kiểm soát tốt, UBND xã Thụy Hải tiếp tục duy trì mở lễ hội truyền thống vào 04 ngày 11, 12, 13, 14 tháng 5 (tức ngày 11 đến 14 tháng 4 năm Nhâm Dần) để tiếp tục duy trì những nét đẹp văn hóa dân gian truyền thống đáp ứng được tâm tư, nguyện vọng, nhu cầu sinh hoạt đời sống văn hóa tinh thần của nhân dân. Theo đó sáng ngày 11 tổ chức lễ Khai mạc, tế nữ quan và nhân dân dâng lễ, ngày 12 tổ chức các hoạt động văn nghệ, thể thao chào mừng lễ hội, ngày 13 nhân dân tổ chức dâng lễ và các hoạt động Văn hóa văn nghệ, TDTT, ngày 14 tổ chức rước kiệu Chúa Muối, rước Đùng và phá Đùng và kết thúc phần lễ hội là phần tế tạ của đội tế nữ quan xã Thụy Hải.Lễ hội truyền thống Bà Chúa Muối tại xã Thụy Hải với tục múa dân gian ông Đùng, bà Đà là nơi gửi gắm ước vọng của những người dân làng muối về sự sinh sôi, nảy nở. Thông qua lễ hội thể hiện lòng thành kính của nhân dân đối với Bà Chúa Muối; đồng thời là hình thức giáo dục cho các thế hệ sau biết giữ gìn, kế thừa và phát huy những giá trị văn hóa truyền thống của dân tộc và địa phương