Lễ hội cá voi - nét vắn hoá đặc sắc của ngưa dân vùng biển Nha Trang

Tục thờ cá voi hay còn gọi cá Ông là tín ngưỡng dân gian truyền thống của làng chài các tỉnh duyên hải miền Trung đến miền Nam. Tập tục này có nguồn gốc từ tín ngưỡng thờ cá Ông với thần Po Riyak (thần Sóng biển) của người Chăm. Hầu hết các vùng biển đều có tục thờ cá Ông hay Ông Nam Hải với đức tin về sự cứu nhân độ thế, vượt qua những sóng gió trên biển. Đây là phong tục truyền thống lâu đời của cư dân biển, trải qua bao thăng trầm thời gian đến nay vẫn giữ được trọn vẹn ý nghĩa ban đầu.

Lễ hội Cá Voi-lễ hội đặc sắc của ngư dân làng chài

Một trong số những lễ hội ở Nha Trang đặc sắc nhất hàng năm là lễ hội Cá Voi, được tổ chức tại Lăng Ông. Lễ hội vốn nổi tiếng bởi những nghi lễ truyền thống linh thiêng, cùng vô vàn trải nghiệm hấp dẫn. Cùng khám phá những điểm đặc biệt ở lễ hội này ngay nhé

1: Truyền thuyết về Cá Voi

1.1: Nguồn gốc sự ra đời của của Lễ hội Cá Voi

Từ xưa cá voi đã được biết đến là một loài vật hiền lành, quý hiếm và thường có thói quen giúp đỡ ngư dân mỗi khi gặp nạn, vì thế trong lòng mọi người đây là sinh vật tôn kính, suy tôn. Người dân Nha Trang cũng không ngoại lệ, họ quan niệm rằng cá voi không phải là một loài cá bình thường, mà đây là cá thần, sở hữu suy nghĩ, tình cảm, và đặc biệt là sự nhận thức về tâm linh giống như một con người. Có lẽ là vì vậy nên lễ hội Cá Voi được thờ phụng rất trang nghiêm.

Cũng từ đây, mà có rất nhiều câu chuyện huyền thoại, ly kỳ về cá voi, nổi bật là câu chuyện gắn liền với cuộc hành tẩu của vị vua Nguyễn Ánh vào những năm 1799. Theo lời kể của truyền thuyết, vào một lần chạy trốn khỏi quân Tây Sơn để tìm đường chạy sang Xiêm, thì bất ngờ gặp phải cơn bão lớn. Cơn bão này làm thuyền bè chao đảo, nhưng tại lúc đó bỗng có con cá voi đến và nâng thuyền lên, đưa vào bờ nên ông đã được cứu thoát khỏi kiếp nạn. 

Lễ hội Cá Voi- lễ hội chứa đựng lòng thành kính của người dân địa phương

Để tưởng nhớ ơn cứu mạng năm nào, vua Gia Long (Nguyễn Ánh) đã sắc phong tước hiệu Nam Hải Tộc Ngọc lân thượng đẳng thần cho con cá voi. Các nhà vua triều Nguyễn đời sau nối ngôi cũng học tập từ Gia Long mà trở nên hết sức coi trọng cá voi, đặc biệt còn sắc phong cho loài cá voi này danh hiệu “Đại càn quốc gia Nam Hải".

Với niềm tin tưởng vào sự giúp đỡ của cá voi, ngư dân hàng năm đều tổ chức lễ hội Cá Voi bằng thái độ hết sức thành kính, thậm chí người dân bản địa còn tránh gọi thẳng tên cá voi mà xưng là Ông Nam Hải hoặc Cá Ông. Bên cạnh đó, để thể hiện sự tôn kính, thờ phụng ngư dân nơi đây đã dựng lăng thờ cúng (lăng Ông). Đặc biệt, bên trong khu Lăng Ông, có đặt một chiếc hòm đựng xương cốt hóa thạch của cá voi, thường được gọi là “Ngọc Cốt”.

Lễ hội Cá Voi ở Nha Trang rất nhộn nhịp, nhiều du khách gần xa có thể hòa mình vào bầu không khí sôi động, đầy sắc màu

1.2: Ý nghĩa của lễ hội Cá voi trong đời sống ngư dân miền biển 

Cá voi được xem như là một vị Phúc thần hoặc “thần may mắn” của người dân vùng biển với các tên gọi nghe rất xa hoa, mỹ miều như Nhân Ngư, Đức Ngư, Ngọc Lân. Loài cá này từ đó càng trở nên linh thiêng trong tâm thức người dân vùng biển Nha Trang. Chính vì vậy, ngày này, lễ hội Cá Voi trở thành một lễ hội truyền thống mang đậm bản sắc dân tộc, rất đặc biệt.

 Cá Ông ở viện Hải dương học Nha Trang

Trải qua thời gian, lễ hội Cá Voi đã trở thành một lễ hội Nha Trang không chỉ có ý nghĩa trong đời sống ngư dân địa phương mà còn được rất nhiều du khách cả trong và ngoài nước tụ hội về đây để tham dự. Đây là lễ hội cầu quốc thái dân an, mưa thuận gió hoà và ngư dân được mùa đánh bắt thuỷ, hải sản, thuyền bè đầy ắp cá tôm…

2: Thời gian, địa điểm tổ chức lễ hội Cá Voi

Hằng năm, cứ hẹn lại lên, người dân ở vùng biển Nha Trang thường tổ chức lễ hội Cá Voi rất lớn, long trọng, uy nghiêm, vào ngày ông luỵ (là ngày cá voi chết) và hai kỳ xuân tế, thu tế, tại Lăng Ông thuộc thành phố Nha Trang. Cá ông “lụy” thường vào những tháng có biển động, có gió bão nhiều.

3: Đôi nét về lễ hội Cá Voi ở Nha Trang

Như một quy luật bất thành văn, hàng năm người dân Nha Trang tổ chức lễ hội Cá Voi vào ngày ông lỵ (có nghĩa là ngày con cá voi chết), hai kỳ xuân tế và thu tế, tổ chức lễ cầu ngư khi bước vào chuẩn bị mùa đánh bắt hàng năm. 

Lễ hội Cá Voi được tổ chức với mục đích bày tỏ lòng thành kính với các vị tiền nhân cầu cho quốc thái dân an, cầu cho ngư dân ra khơi đánh bắt vượt qua được những thiên tai, trắc trở trên biển cả. Lễ hội không chỉ chứa đựng sự mong đợi của ngư dân phường Vĩnh Trường mà còn biểu trưng cho ngư dân cư trú dọc men bờ biển Xứ Trầm Hương.

Lễ hội Cá Voi trong các nghi thức quan trọng

4: Lễ hội Cá Voi được diễn ra như thế nào?

Các nghi thức lễ hội Cá Voi ở Nha Trang cũng được rút gọn bớt để phù hợp với cuộc sống hiện nay, những vẫn phải đảm bảo đầy đủ các nghi lễ chính như lễ Nghinh Ông, lễ rước sắc, Lễ Tế Chánh, hò Bá trạo, Lễ Tống na (lễ cúng cô hồn biển), Lễ Tỉnh sanh, Thứ lễ và Tôn vương.

Trong Lễ hội Cá Voi, tiếng chiêng và trống rộn ràng, những cờ lọng đủ màu, kết hợp cùng màn hát múa, tạo nên bầu không khí rạng rỡ, tươi vui cả một vùng biển Nha Trang

4.1: Phần lễ của lễ hội Cá Voi

Lễ hội Cá Voi ở Nha Trang được bắt đầu từ lúc rạng sáng. Đầu tiên là nghi thức Lễ Nghinh thần. Đây là nghi thức vô cùng quan trọng trong cả lễ hội. Người dân sẽ chọn lựa những người khoẻ mạnh nhất, rước kiệu Ông Nam Hải đi ra phía biển để lên thuyền rồng ra khơi, bởi vì họ tâm niệm, vào ngày này, linh hồn Ông Nam Hải mới hiện lên giữa biển.

                                                                                                    Các nghi lễ diễn ra tuần tự, người dân bản xứ đều cúng lễ trang nghiêm, thành kính

Tiếp đến là lễ sắc phong, thu hút đông đảo sự tập trung, tham gia của người dân nhất. Đám rước sắc phong chia làm hai đoàn, một đi từ phía Bắc, một đi từ phía Nam, hai đoàn đều đi hướng về khu Lăng Ông. Dẫn đầu mỗi đoàn là đội múa lân, sư, rồng, vừa góp phần huyên náo không khí, vừa để trừ tà ma, tránh đường, theo suy nghĩ của người dân. Tiếp sau đoàn múa lân là mô hình thuyền lướt sóng trên biển.

Mô hình thuyền được gánh trên vai bởi hàng chục thanh niên trai tráng, mặc quần áo màu xanh tượng trưng cho biển cả trong lễ hội Cá Voi Nha Trang

Đi cuối đoàn là các thành viên tham gia lễ rước, được mặc những bộ quần áo thiết kế theo cổ xưa, tay cầm cờ, binh khí chính tề xếp hai hàng đều bước.

Sau khi kết thúc phần lễ thỉnh, báo cáo kết quả năm trước, cầu an cho năm nay thì lại rước Ông ra biển. Lúc này ngoài khơi đã đậu sẵn hàng trăm ghe lớn nhỏ, trang trí cờ hoa sẵn sàng chờ lệnh Ông rồi.

Tiếp theo là đến Lễ Tỉnh Sanh, Tế chánh, Thứ lễ và Tôn vương (đây là nghi thức không phải lúc nào cũng có trong lễ hội Cá Voi), và cuối cùng là Lễ Tống Na.

4.2: Phần hội của Lễ hội Cá Voi

Sau khi kết thúc phần lễ là đến phần hội rộn ràng của lễ hội Cá Voi. Người dân nơi đây sẽ tham gia  các trò chơi dân gian mang đậm bản sắc vùng biển, nào là lắc thúng, đua thuyền, bơi lội, kéo co, đá bóng… vô cùng vui nhộn và sống động.

Ở mảng văn nghệ, ngoài hát tuồng, hát hò khoan, còn có hình thức múa hát đặc trưng của lễ hội Cá Voi đó chính là múa hát bả trạo (bả nghĩa là nắm chắc, trạo nghĩa là mái chèo. Nắm chắc mái chèo giữa biển khơi luôn là tâm nguyện của cư dân miền biển). Hoạt động này thể hiện tinh thần đoàn kết giữa các ngư dân trên một con thuyền đã chống chọi với bão tố, mang về một mùa bội thu cho ngư dân. Bả trạo như một hoạt cảnh múa hát, thể hiện những sinh hoạt, lao động của ngư dân như chèo thuyền, kéo lưới, hoặc đặc tả cảnh đưa linh của một đoàn thuyền chuyên chở những linh hồn oan uổng đến cõi siêu thoát.

Hò bỏ trạo trong lễ hội Cá Voi

Lễ hội Cá Voi cùng mô hình Cá Voi khổng lồ

Lễ hội Cá Voi không những vẫn giữ nguyên được giá trị tinh thần to lớn trong đời sống tâm linh của người dân Nha Trang, mà còn góp phần thúc đẩy du lịch vịnh biển xinh đẹp này phát triển. Nếu bạn du lịch đến Nha Trang vào đúng dịp thì hãy hòa mình vào lễ hội rộn ràng này nhé!