Lễ hội Chôl Chnăm Thmây Sóc Trăng là ngày lễ lớn nhất của đồng bào Khmer có nhiều nét tương đồng với ngày Tết Bunpimay của Lào, Tết Songkran của Thái Lan và Tết Thingyan của Myanmar. Vào những ngày này, đồng bào Khmer đều tất bật chuẩn bị đón Tết, nào là sửa sang quét dọn nhà cửa, chùa chiền, treo cờ và khẩu hiệu có dòng chữ “Sua Sđey Chnăm Thmây” tạm dịch là “Chúc mừng năm mới”.
Có nhiều truyền thuyết về nguồn gốc của lễ hội Chôl Chnăm Thmây Sóc lêTrăng, nhưng nhìn chung đều liên quan đến sự chuyển giao từ Bà La Môn giáo sang Phật giáo. Bên cạnh Phật giáo, người Khmer còn tin rằng mỗi năm sẽ có một vị thần trên trời thay phiên nhau hạ phàm bảo vệ người dân và phù hộ cho họ một năm bình an, mùa màng bội thu. Ngày mà vị thần tiên xuống hạ giới được người Khmer coi là ngày đầu tiên của năm mới.Lễ hội Chôl Chnăm Thmây Sóc Trăng là dịp để cộng đồng Khmer cùng nhau họp mặt, đón mừng năm mới và tưởng nhớ đến tổ tiên đã khuất. Bên cạnh đó, đây còn là dịp để họ bày tỏ hy vọng về một năm mưa thuận gió hòa, mùa màng bội thu.
Không giống người Việt hay Hoa ăn sẽ Tết sau mùa thu hoạch, đồng bào Khmer lại mừng năm mới trước khi chuẩn bị một vụ mùa canh tác. Đối với người Khmer, ngày Chôl Chnăm Thmây được xem thời khắc chuyển giao giữa mùa nắng và mùa mưa, việc tổ chức lễ hội xuất phát từ mục đích cầu mong mùa khô qua mau để có thể bắt đầu mùa vụ mới. Người Khmer quan niệm rằng thời gian diễn ra lễ hội là lúc cỏ cây trở lại tươi tốt và thiên nhiên trỗi dậy sức sống, chính là một sự khởi đầu của một năm mới.
Lễ hội Chôl Chnăm Thmây Sóc Trăng thường tổ chức vào đầu tháng Chét của lịch Phật giáo Khmer, là khoảng giữa tháng 4 dương lịch tương đương với tháng 3 âm lịch. Đây là một trong những ngày lễ mang đậm màu sắc văn hóa nông nghiệp đặc trưng của vùng Đồng bằng sông Cửu Long, có gắn bó mật thiết với vòng đời cây lúa nước. Theo nông lịch, đây là thời gian mà việc nhà nông nhàn nhã nhất vì vào cao điểm của mùa khô, lúa đã thu hoạch xong và mọi hoạt động trồng trọt, chăn nuôi đều tạm dừng để chờ mùa mưa đến.
Do mang ý nghĩa chào đón mùa mưa và mùa vụ mới nên lễ hội Chôl Chnăm Thmây Sóc Trăng được tổ chức lớn nhất trong năm. Trước đây lễ hội này thường kéo dài từ 10-15 ngày, nhưng trong xu thế đơn giản hóa lễ hội như hiện nay, Chôl Chnăm Thmây chỉ còn được tổ chức trong vòng 3 ngày, năm nhuận thì kéo dài 4 ngày.
Cũng giống như Tết Việt, ba ngày của lễ hội Chôl Chnăm Thmây Sóc Trăng là khoảng thời gian những người con Khmer trở về sum họp gia đình để mừng năm mới, thăm hỏi bà con họ hàng và chúc nhau sức khỏe, cuộc sống yên vui, phát đạt.
Vào những ngày trước lễ hội Chôl Chnăm Thmây Sóc Trăng, người Khmer sẽ sắm sửa cho mình những bộ quần áo mới, sửa sang, quét dọn lại nhà cửa và chuẩn bị đầy đủ đồ ăn, thức uống cho 3 ngày Tết. Mọi người sẽ dừng lại các công việc thường nhật, người lao động ở xa thì trở về quê, ai ai cũng đều hào hứng chăm lo mừng năm mới.
