Chùa Dâu là một trong những ngôi chùa cổ nhất Việt Nam, nơi khởi nguồn của đạo Phật. Đây là một trong những điểm du lịch tâm linh tiêu biểu của tỉnh Bắc Ninh, thu hút rất nhiều khách du lịch trong và ngoài nước đến hành hương, tìm hiểu về giá trị lịch sử.
Trong lòng người Việt Nam, mỗi ngôi chùa đều có vị trí vô cùng quan trọng. Đó là bởi vì mỗi ngôi chùa luôn gắn liền với tín ngưỡng thờ cúng của nhân dân ta. Vào đầu năm mới, mọi người thường có thói quen đi chùa cầu may mắn. Một trong những điểm đến thu hút nhiều khách du lịch chính là chùa Dâu. Đây là một ngôi chùa với nhiều giá trị lịch sử văn hóa.
Chùa Dâu hay còn được biết đến với một tên gọi khác đó là chùa Diên Ứng, Pháp Vân, Tân Cổ tọa lạc tại xã Thanh Khương, huyện Thuận Thành, tỉnh Bắc Ninh, cách thủ đô Hà Nội khoảng 30 km. Đây là một ngôi chùa có lịch sử hình thành xa xưa nhất trong những ngôi chùa của Việt Nam, được khởi lập vào năm 187 và hoàn thành năm 226 vào thế kỷ 2 sau Công Nguyên. Chùa có tên gọi chùa Dâu là bởi chùa nằm ở vùng dâu, tức khu vực Luy Lâu thời thuộc Hán. Trải qua thời gian, đến năm 1313 chùa được xây dựng lại và được tiếp tục trùng tu.
Về kiến trúc, chùa được thiết kế với bốn dãy thông với nhau bao gồm: tiền đường, thiêu hương và thượng điện. Tiền đường là nơi thờ Hộ Pháp, tám vị Kim Cương. Thiêu Hương thờ tượng Cửu Long và các vị Diêm Vương, Tam Châu Thái tử và Mạc Đĩnh Chi. Khu Thượng điện được sử dụng thờ Bà Dâu và Bà Đậu. Tại khu chùa phía sau có thờ các tượng như Bồ Tát, Tam Thế Đức Ông, Thánh Tăng…Đặc điểm của những pho tượng thờ ở nơi đây vô cùng uy nghi và trầm mặc. Ấn tượng nhất có thể nói đến là tượng Bà Dâu, tượng có độ cao khoảng gần 2m, màu đồng với gương mặt đẹp và nốt ruồi to đậm giữa trán. Bên cạnh tượng Bà Dâu là hai tượng Kim Đồng Ngọc Nữ. Giữa sân của ngôi chùa chính là Tháp Hòa Phong, đây là tháp được Mạc Đĩnh Chi cho xây dựng gồm chín tầng tượng trưng cho ngọn núi vũ trụ. Trải qua ra sự tàn phá của thời gian cũng như những thăng trầm của lịch sử, hiện nay tòa tháp này chỉ còn ba tầng, tuy nhiên vẫn đem lại cảm giác uy nghiêm vững chãi. Mặt trước tháp là bảng khắc tên Hòa Phong, bên trong khu tháp này có một chuông bằng đồng và một chiếc chuông khánh được đúc vào những năm 1793 và 1817. Bên cạnh đó còn có tượng Thiên Vương trấn ở bốn góc tháp. Đằng trước tháp có một bia đá và bên trái có tượng một con cừu đá.
Lễ hội chùa Dâu được tổ chức hàng năm từ ngày 8 - 9 tháng Tư âm lịch với quy mô rộng lớn tại ba xã của vùng Dâu - Luy Lâu (thuộc huyện Thuận Thành, tỉnh Bắc Ninh ngày nay) là: Thanh Khương, Trí Quả và Hà Mãn. Lễ hội được tổ chức trong 4 ngôi chùa lớn thờ Tứ Pháp gồm: Pháp Vân, Pháp Vũ, Pháp Lôi, Pháp Điện và chùa Tổ thờ bà Man Nương (mẹ của Tứ Pháp). Trong đó, lấy chùa Dâu làm trung tâm hội.
1. Nguồn gốc và ý nghĩa của lễ hội chùa Dâu
Theo các bài thuyết minh về lễ hội chùa Dâu, ngôi chùa được khởi công xây dựng dưới thời Thái Thú Sĩ Nhiếp từ năm 187 và hoàn thành vào năm 226. Theo nhà văn Nguyễn Hữu là người tìm hiểu sâu về nguồn gốc lễ hội chùa Dâu cho biết: Sĩ Nhiếp là người đã có công truyền dạy chữ cho người dân trong vùng. Vì vậy, hàng năm cứ vào ngày 8 tháng 4 m lịch (cũng là ngày sinh của Phật tổ Thích Ca Mâu Ni) người dân vùng Dâu lại tổ chức rước kiệu Sĩ Nhiếp và tượng công chúa Ngọc Tiên (con gái Sĩ Nhiếp) từ đền Lũng Khê về chùa Dâu để khai hội.
Nhiều nghi lễ đặc sắc được thực hiện trong lễ hội chùa Dâu (Ảnh: Sưu tầm)
Lễ hội chùa Dâu Bắc Ninh được coi là cổ nhất trong những lễ hội ở Việt Nam còn tồn tại cho đến ngày nay. Lễ hội chùa Dâu có ý nghĩa quan trọng trong việc ôn lại những truyền thống lịch sử, phong tục tập quán tốt đẹp xa xưa. Đặc biệt, nó còn đáp ứng các nhu cầu về văn hoá tâm linh, là dịp để người dân cầu mong may mắn tốt lành, mưa thuận gió hoà. Từ đó khích lệ nhân dân cùng nhau đoàn kết xây dựng, giữ gìn và phát huy đời sống văn hoá tốt đẹp.
2.Lễ hội chùa Dâu Bắc Ninh có những hoạt động gì hấp dẫn?
Lễ hội chùa Dâu diễn ra trong không khí linh thiêng, trang trọng nhưng cũng không kém phần náo nhiệt, sôi động của các trò chơi, diễn xướng dân gian mang đậm nét đặc trưng vùng Kinh Bắc. Chính điều này đã thu hút rất nhiều người dân địa phương và du khách thập phương đến tham gia, tìm hiểu.
2.1. Tận mắt chứng kiến phần lễ long trọng
Phần lễ của hội chùa Dâu được tổ chức rất long trọng. Sáng ngày mùng 8 chính hội, người dân các làng sẽ tổ chức rước tượng Tứ Pháp từ các chùa làng về tụ hội tại chùa Dâu. Đám rước gồm cờ quạt, ngựa thờ, tàn lọng, kiệu bát cống… từ khắp nơi kéo về.
Khi tới chùa Dâu thì diễn tích trò “Mẹ đuổi con" rồi tổ chức “cướp nước". Cuộc thi “cướp nước" là cuộc thi chạy giữa bà Sấm (Pháp Lôi) và bà Mưa (Pháp Vũ) xem ai về đích trước nhằm dự báo mùa màng. Đây là nghi lễ đặc sắc nhất của lễ hội chùa Dâu, được nhiều người dân, du khách đón đợi. Tuy nhiên, do nhiều nguyên nhân những năm gần đây lễ hội chùa Dâu không còn tổ chức lễ rước này nữa.
2.2. Tham gia các hoạt động văn hóa, thể thao sôi nổi trong phần hội
Cũng giống như nhiều lễ hội truyền thống khác của Việt Nam, lễ hội chùa Dâu diễn ra với rất nhiều hoạt động văn hoá, thể thao sôi động. Du khách tới đây dịp này có thể tham gia cổ vũ, trải nghiệm cùng người dân địa phương trong các hoạt động văn hoá dân gian độc đáo như: hát quan họ trên thuyền rồng, múa rối nước, hát trống quân, hát văn, thi cờ tướng, thi đấu bóng chuyền…
2.3. Tham quan, chiêm bái chùa Dâu
Mặc dù đã trải qua nhiều đợt trùng tu, sửa chữa nhưng chùa Dâu ngày nay vẫn còn giữ được nét đẹp cổ kính, uy nghiêm. Tọa lạc ngay chính giữa chùa là tháp Hòa Phong 9 tầng, nhưng ngày ngay chỉ còn 3 tầng cao 17m, được xây bằng gạch lớn, nung già. Trên tháp là chiếc chuông đồng và khánh đồng được đúc từ cuối thế kỷ 17 đầu thế kỷ 18.
Qua tháp Hòa Phong, du khách sẽ đến với Tiền đường. Tại đây đặt rất nhiều tượng phật cổ được thiết kế chạm khắc tinh xảo như: tượng Hộ pháp, Đức Ông, Bát Bộ Kim Cương, Đức Thánh Hiền… Tiếp đến là Thượng điện mang vẻ tĩnh lặng, trang nghiêm. Đây là nơi để du khách có thể chiêm bái, bày tỏ lòng thành kính với các vị thần linh đã bảo vệ cuộc sống người dân ấm no, hạnh phúc.
