Đập Đồng Cam không chỉ là con đập dẫn nước mà đây còn là công trình được đánh giá cao về mặt thẩm mỹ, kỹ thuật xây dựng và được xem là báu vật của tỉnh Phú Yên.
Đập Đồng Cam Phú Yên là công trình trên sông Ba do người Pháp xây dựng. Công trình này được khởi công vào năm 1924 và đến năm 1932 thì hoàn thành hoàn toàn. Đập được xây dựng trên nền đá granite nên vẫn còn rất vững chãi cho tới ngày nay. Thân đập dài hơn 600 m, độ cao trung bình của đập là 5 m tính từ móng đá, có điểm cao đến 10 m, có điểm chỉ cao 3 m. Đập Đồng Cam Phú Yên là đập nước dài 688m với hai kênh dẫn nước là kênh Chính Bắc và Chính Nam tưới tiêu cho toàn bộ 220 mét vuông lúa ở thành phố Tuy Hòa. Đây là công trình thủy lợi lớn nhất ở Phú Yên và là con đập có đến hơn 2500 hạng mục lớn nhỏ hiện nay. Mặc dù nằm tách biệt so với các khu du lịch nổi tiếng khác của Phú Yên nhưng con đập này vẫn mang sức thu hút riêng đối với du khách trong và ngoài tỉnh. Vị trí của con đập này cũng được lựa chọn rất cẩn thận để vừa đảm bảo lượng nước tưới tiêu mà vừa giữ được nền móng vững chắc để trường tồn với thời gian. Quá trình xây dựng đập vô cùng gian nan với sự góp sức của hàng ngàn người dân địa phương, có những ngày công trình xây dựng này chứ đến 500 người. Đã có nhiều vụ tai nạn thương tâm xảy ra khiến 54 người công nhân thiệt mạng nơi đây. Đó cũng chính là lý do mà con đập này có con đường dài gồm 54 bậc thang và bia tưởng niệm ghi danh 54 con người Phú Yên đã mất vì công trình kiến trúc này. Thế nên để tỏ lòng biết ơn với những người đã đóng góp sức người sức của, người dân Phú Yên đã lập bia kỷ niệm và tổ chức lễ hội vào mùng Tám tháng Giêng hằng năm. Và cứ thế từ bao đời nay, lễ hội đập Đồng Cam đã trở thành một trong những nét văn hóa đẹp trong đời sống của người dân xứ Nẫu.Với những giá trị lịch sử, văn hóa và cảnh quan thiên nhiên vô cùng ý nghĩa đó, Đập Đồng Cam đã được Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch xếp hạng là di tích quốc gia danh lam thắng cảnh tại Quyết định số 2085 ngày 5/9/2022.
Thời điểm nào đến đập cũng đẹp tuy nhiên bạn nên đến đây vào mùa xuân, đặc biệt là dịp Tết nguyên đán tháng 1 đến tháng 8 hàng năm. Người dân Phú Yên kể lại rằng để xây được con đập này đã tốn rất nhiều công sức, thậm chí có cả sự hi sinh của rất nhiều người. Thế nên để tỏ lòng biết ơn với những người đã đóng góp sức người sức của, người dân Phú Yên đã lập bia kỷ niệm và tổ chức lễ hội vào mùng Tám tháng Giêng hằng năm. Và cứ thế từ bao đời nay, lễ hội đập Đồng Cam đã trở thành một trong những nét văn hóa đẹp trong đời sống của người dân xứ Nẫu.
Mùa xuân cũng là mùa cảnh sắc thiên nhiên ở đây tươi đẹp nhất, kết hợp với lối kiến trúc độc đáo mang vẻ đẹp sắc sảo của con Đập Đồng Cam Phú Yên chắc chắn sẽ mang đến cho bạn một chuyến tham quan tuyệt vời cùng nhiều cảnh sắc đẹp mắt. Đặc biệt, lúc này là vào mùa khô, nước chảy êm đềm yên ả. Bạn có thể đi bộ trên con đập để dòng nước mát rượi chảy vờn qua chân.
Đập Đồng Cam Phú Yên được chia làm 2 mùa:
Mùa đập ít nước, mặt hồ phẳng lặng: Đây là thời điểm mà mực nước trên đập rất ít, các bạn có thể đi bộ qua lại giữa hai bờ Nam Bắc để tận hưởng không khí thanh tịnh. Đứng trên bờ, bạn có thể dễ dàng bắt gặp một vài con thuyền độc mộc nhẹ trôi, cảnh sắc thiên nhiên êm đềm như một bức tranh.
Mùa nước sông Ba chảy mạnh: Khoảng thời gian này con đập có nước chảy mạnh đến mức tung bọt trắng xóa, đôi bờ đập là rừng già bạt ngàn cùng hoa nở điểm xuyết nét xanh mượt của núi rừng. Lúc này khung cảnh con đập trở nên kì vỹ, thơ mộng và hữu tình vô cùng. Men theo con đường dẫn vào đập, bạn sẽ nghe thấy tiếng nước chảy rì rào, tiếng gió thổi vi vu và cảm nhận được không khí mát mẻ vô cùng dễ chịu. Càng tới gần càng thấy mọi giác quan như được cảm nhận một cách rõ nét và ấn tượng hơn.
Sáng 29/1/2023 , mùng 8 Tết, UBND tỉnh Phú Yên đã tổ chức Lễ đón nhận Bằng di tích quốc gia danh thắng đập Đồng Cam và lễ hội đập Đồng Cam cũng đã diễn ra.
Mặc dù hôm nay trời mưa và lạnh nhưng vẫn có đông đảo người dân trong tỉnh Phú Yên có mặt ở công trình đập Đồng Cam - một công trình thủy nông quan trọng nhất tưới cho gần 20 ngàn ha lúa hạ lưu đôi bờ sông Ba để tham gia lễ hội cũng như chứng kiến Lễ đón nhận Bằng di tích cấp quốc gia đối với công trình thủy lợi này.Phát biểu tại buổi Lễ đón nhận Bằng di tích danh thắng cấp quốc gia, lãnh đạo tỉnh Phú Yên yêu cầu các cơ quan chức năng triển khai các biện pháp phát bảo vệ, phát huy huy hiệu quả công trình theo Luật di sản để nơi đây không chỉ là công trình thủy nông quan trọng nhất của tỉnh mà xây dựng nơi đây trở thành điểm đến hấp dẫn tại Phú Yên. Để tri ân những người đã góp công sức xây dựng đập Đồng Cam, vào ngày mùng 8 Tết Nguyên đán hàng năm, tỉnh Phú Yên tổ chức lễ hội đập Đồng Cam, dâng hương tưởng niệm 54 nhân công tử nạn trong khi xây dựng công trình thủy nông này.
Sau phần lễ, phần hội diễn ra với các hoạt động sôi nổi thu hút người dân như các trò chơi dân gian bắt vịt, đập niu, thi thể thao.
Sau khi đón nhận Bằng di tích, UBND tỉnh Phú Yên đã giao Công ty TNHH MTV đập đồng Cam quản lý di tích quốc gia danh thắng đập Đồng Cam và huyện Tây Hòa và Phú Hòa có nhiệm vụ quản lý về mặt nhà nước đối với công trình này. Sắp tới, các đơn vị sẽ phối hợp xây dựng địa điểm này trở thành điểm đến hấp dẫn với du khách bên cạnh nhiệm vụ tưới cho gần 20.000ha lúa vùng châu thổ hạ lưu sông Ba.
Có thể thấy, Đập Đồng Cam không chỉ là nơi để khám phá thắng cảnh khác lạ của xứ Nẫu mà còn là nhân chứng lịch sử cho những hy sinh, phấn đấu cho một cuộc sống ấm no, hạnh phúc của người dân quê hương. Hãy cùng nhau gìn giữ, trân trọng và phát huy những điểm sáng lịch sử Đồng Cam nhé!
