
Tháng giêng về hội Ðền Hét (xã Thái Thượng, huyện Thái Thụy) thờ tướng quân Phạm Ngũ Lão (1255-1320), quê ở làng Phù Ủng (nay là huyện n Thi, Hưng Yên). Ông là người tài cao, tinh thông võ nghệ, giỏi phép dụng binh. Trong cuộc chiến chống quân xâm lược Nguyên-Mông, Phạm Ngũ Lão cầm quân đi đánh giặc, lập được nhiều chiến công lớn, được vua Trần tin yêu, Hưng Ðạo Ðại Vương Trần Quốc Tuấn gả con gái cho và được phong làm Ðiện Suý Thượng tướng quân. Khi được vua Trần giao cho thống lĩnh 3 quân trấn thủ, bảo vệ vùng biên giới Ðông Bắc, tướng quân Phạm Ngũ lão đã chọn cửa biển Ðại Toàn (nay là cửa biển Diêm Ðiền)- mảnh đất địa linh nhân kiệt có thế long giáng, hổ vờn làm nơi đóng đồn, dựng trại huấn luyện binh sỹ. Nơi ông đóng quân, sau này nhân dân địa phương xây đền thờ phụng.Thời kỳ kháng chiến chống thực dân Pháp, đền Hét là địa điểm tập kết liên lạc và họp bàn kháng chiến của tổ chức cách mạng, dân quân du kích và bộ đội chủ lực. Ðịch đã nhiều lần thả bom, bắn phá bằng đại bác, làng mạc, nhiều nhà cửa bị phá huỷ nhưng ngôi đền vẫn sừng sững uy nghiêm tại đó. Cũng tại nơi này, trong trận càn Mercure (từ ngày 27 đến ngày 30/3/1952), hàng trăm chiến sỹ của Trung đoàn 48, Ðại đoàn 320 đã ngoan cường chiến đấu và hi sinh anh dũng. Trong cuộc kháng chiến chống Mỹ cứu nước, đền là nơi tập trung dân quân, du kích tuần tra, canh gác và là địa điểm cất giữ vũ khí, phục vụ nhiệm vụ quốc phòng. Tồn tại mấy trăm năm trước sóng gió nơi cửa biển, trải qua những biến cố thăng trầm của lịch sử, nhiều lần di chuyển, đến nay đền Hét vẫn được bảo tồn, trùng tu, tôn tạo khang trang và lưu giữ nguyên vẹn 7 sắc phong thời Lê- Nguyễn, 1 thần tích chữ Hán, nhiều đồ tế khí, câu đối, cặp song mã và bia đá cổ. Năm 1993, Bộ Văn hoá và Thông tin đã cấp bằng công nhận đền Hét là di tích lịch sử cấp Quốc gia. Hàng năm, từ ngày mùng 7 đến mùng 9 tháng Giêng âm lịch, xã Thái Thượng tổ chức lễ hội đền Hét. Lễ hội chính được tổ chức vào ngày mùng 8 ( lấy mốc lịch sử vào ngày mùng 8 tháng Giêng năm Mậu Tý 1288, tướng và quân nhà Trần đã xuất quân đi đánh quân Nguyên tại cửa biển Ðại Bàng -cửa Thái Bình ngày nay). Trong lễ hội, ngoài phần tế lễ, rước, dâng hương, còn tổ chức biểu diễn văn nghệ, thi đấu bóng chuyền, vật cầu, vật đô, kéo co, đua thuyền….. mang sắc thái riêng của cư dân đi biển; vừa để tưởng nhớ vị tướng giỏi một thời, vừa gìn giữ những nét văn hoá truyền thống địa phương. Môn vật đô, trước đây chỉ có những trai làng tham gia, nhưng những năm gần đây cứ đến hội đền Hét, nhiều đô vật khắp các tỉnh thành Hà Nội, Hải Phòng, Hải Dương về tham dự. Ðặc biệt, môn vật cầu do Tướng quân Phạm Ngũ Lão sáng lập ra để rèn luyện sức khoẻ cho binh sỹ khi đóng quân tại nơi này vẫn được nhân dân địa phương lưu truyền nguyên bản đến ngày hôm nay. Vận động viên là những trai làng có sức vóc cường tráng, khoẻ mạnh, khi vào đền thắp hương xong ra sân chia làm 2 đội ( đội Nông và Ngư), mỗi đội có 9 người gồm 1 tướng và 8 quân thi đấu trên một bãi cát. Quả cầu làm bằng củ chuối nặng 8 kg đặt ở giữa, 2 bên trái- phải đặt hai bồ cách củ chuối 8 m. Sau hiệu lệnh của tướng, cuộc vật cầu bắt đầu, quả cầu tròn nhẵn, rắn và nặng nên đòi hỏi người chơi phải lấy hết sức, can đảm, phát huy sức mạnh tập thể để nâng cầu lên. Sau thời gian thi đấu 1 tiếng 25 phút, đội nào đưa được cầu vào bồ của mình nhiều lần đội đó sẽ thắng cuộc. Sau đó quả cầu được đem về chia nhau trồng trong vườn lấy may. Vật cầu đã trở thành môn thể thao độc đáo, thể hiện tính cộng đồng, tái hiện tinh thần thượng võ có một không hai ở vùng quê ven biển này.Cụ Phạm Ðức Lân, Trưởng Ban quản lý di tích đền Hét cho biết: lễ hội đền Hét là lễ hội lớn trong vùng, mỗi năm có khoảng từ 7.000 đến 8.000 lượt khách thập phương khắp các tỉnh về dâng hương, tham dự các trò chơi dân gian. Nhờ tấm lòng của người dân địa phương, con em xa, khách thập phương nên những năm qua chính quyền địa phương, Ban Quản lý di tích đã đầu tư tôn tạo khu di tích, xây dựng thêm một số hạng mục công trình. Tuy nhiên, khuôn viên của đền hiện chỉ có hơn 4.000m2 để tổ chức lễ hội và đón lượng du khách lớn như vậy. Vì vậy, Thái Thượng đề nghị Nhà nước quan tâm hỗ trợ địa phương nguồn kinh phí để mở rộng khuôn viên ngôi đền, đầu tư xây dựng sân để tổ chức thi đấu các môn thể thao một cách truyền thống bài bản, chuyên nghiệp hơn... và xứng tầm với quy mô công trình di tích lịch sử cấp Quốc gia.Náo nhiệt lễ hội vật cầu đền HétTại đây, người dân được hoà mình trong các trò chơi dân gian độc đáo, trong đó có lễ hội vật cầu để tưởng nhớ tới công ơn của tướng quân Phạm Ngũ Lão - người đã có công lớn trong cuộc chiến chống quân Nguyên Mông.Trong lễ hội, ngoài phần tế lễ, rước, dâng hương, biểu diễn văn nghệ, ban tổ chức đền Hét còn tổ chức các trò chơi dân gian, trong đó có lễ hội vật cầu vừa để rèn luyện sức khoẻ, giữ gìn nét văn hoá truyền thống địa phương, vừa tưởng nhớ vị tướng Phạm Ngũ Lão.Vận động viên tham gia lễ hội vật cầu đền Hét là những trai làng khoẻ mạnh, sau khi vào đền thắp hương xong sẽ ra sân chia làm 2 đội (đội Nông và Ngư, cụ thể đội Nông nghiệp quần đỏ, đội nuôi trồng và khai thác thuỷ sản quần xanh), mỗi đội có 9 người gồm 1 tướng và 8 quân thi đấu tQuả cầu làm bằng củ chuối nặng 15 kg đặt ở giữa, 2 bên trái-phải đặt hai bồ cách củ chuối 8m. Sau hiệu lệnh của tướng, cuộc vật cầu bắt đầu, quả cầu tròn nhẵn, rắn và nặng nên đòi hỏi người chơi phải lấy hết sức, can đảm, phát huy sức mạnh tập thể để nâng cầu lên.Sau thời gian thi đấu 2 hiệp là 20 phút, đội nào đưa được cầu vào bồ của mình nhiều lần đội đó sẽ thắng cuộc. Từ xa xưa, vật cầu đã trở thành môn thể thao độc đáo, thể hiện tính cộng đồng, tái hiện tinh thần thượng võ có một không hai ở vùng quê ven biển này.Ông Đỗ Quang Hoà (đội trưởng đội tế đội tham quan đền Hét) chia sẻ: "Cuộc thi này rất hoà đồng, kể cả vận động viên 45-50 tuổi vẫn có thể tham gia, miễn là họ có sức khoẻ, sự dẻo dai, chứ cuộc thi không quá chú trọng vào chiều cao cân nặng. Thường thường, lễ hội mang tính chất giao lưu, duy trì nét văn hoá đẹp của địa phương nên thắng thua thì vẫn là một đội, kết quả thắng thua sẽ không gây ảnh hưởng tới tinh thần đoàn kết của người thi đấu và nhân dân địa phương", ông Hoà nói.Sau khi trận đấu kết thúc, đội nào đưa được quả cầu vào bồ của đội mình nhiều lần hơn thì đội đó sẽ giành chiến thắng. Quả cầu này sẽ được các thành viên trong đội chia nhau về trồng trong vườn để cầu may mắn. Môn vật cầu đã trở thành một môn thể theo độc đáo giúp gắn kết cộng đồng, thể hiền tinh thần thượng võ cao.Khi cuộc vật cầu bắt đầu, người chơi phải vận dụng sức khỏe, sự nhanh nhẹn, khéo léo giành lấy quả cầu đem về bồ của mình. Sau hơn 1 tiếng, đội nào đưa được cầu vào bồ của mình nhiều lần đội đó sẽ thắng.Đền Hét là di tích lịch sử văn hóa đã được xếp hạng cấp quốc gia năm 1993.