_{^{Đền Quả Sơn sở hữu vẻ đẹp tôn nghiêm, xứng với danh xưng "Tứ đại đền thiêng xứ Nghệ". Đến Nghệ An, du khách không nên bỏ lỡ cơ hội được ghé nơi thờ Uy Minh Vương Lý Nhật Quang - mãnh tướng tài giỏi bậc nhất lịch sử Việt Nam này.}}

Đền Quả Sơn sở hữu vẻ đẹp tôn nghiêm của "Tứ đại đền thiêng xứ Nghệ" (Ảnh: Báo Lao Động)

Đền Quả Sơn là di tích mang đậm dấu ấn lịch sử giai đoạn “cuối Lê đầu Nguyễn”. Ngôi đền hội tụ tư duy sáng tạo và sự tài hoa của nghệ nhân xứ Nghệ. Nếu có dịp du lịch Nghệ An, du khách hãy ghé thăm nơi đây để cùng theo dòng lịch sử, tưởng nhớ những vị anh hùng đã bảo vệ bờ cõi Đại Việt triều Lý ngày ấy.

Dải đất miền Trung vốn nổi tiếng với nhiều danh địa danh lịch sử nổi tiếng, đặc biệt là những ngôi đền, chùa ở Nghệ An. Nếu đã có dịp ghé thăm xứ Nghệ, chắc hẳn du khách đã từng nghe nói đến đền Quả Sơn. Vậy đền Quả Sơn thuộc huyện nào của tỉnh Nghệ An? 

Ngôi đền là di tích thuộc địa phận làng Miếu Đường – xã Bồi Sơn – huyện Đô Lương, tỉnh Nghệ An. Từ đền chỉ cách trung tâm thành phố Vinh khoảng 70km về phía Tây Bắc. Từ Vinh đi theo quốc lộ 7 đến thị trấn Đô Lương, tiếp đó rẽ theo đường 15 khoảng 3km, cuối cùng rẽ trái về phía Tây khoảng 2km là đã tới được đền.

Đền Quả Sơn tọa lạc dưới chân núi cùng tên Quả Sơn ( Ảnh: sưu Tầm)

Ngôi đền tọa lạc dưới chân núi Quả Sơn nên đã được mang tên của ngọn núi. Hiện nay, đền được xếp vào danh sách một trong bốn đền lớn nhất xứ Nghệ: "Nhất Cờn, Nhì Quả, Bạch Mã, Chiêu Trưng".

Đền Quả Sơn xưa thuộc địa phận xã Bạch Đường, tổng Bạch Ngọc, huyện Nam Đường, trấn Nghệ An (nay là xã Bồi Sơn, huyện Đô Lương, Nghệ An).

Theo sử cũ và thần phả đền Quả Sơn, Lý Nhật Quang là con trai thứ 8 của vua Lý Thái Tổ. Hiện chưa có tài liệu nào ghi chép chính xác về năm sinh của ông, còn năm mất là 1057, sau gần 16 năm làm Tri châu Nghệ An.

Ông là người dũng cảm, trung hiếu. Năm 1039, Lý Nhật Quang được triều đình cử vào Nghệ An lo việc thu thuế. Tháng 11/1041, triều đình xuống chiếu cho ông vào làm Tri châu Nghệ An. 

Đây là dấu mốc quan trọng khẳng định vai trò và ảnh hưởng to lớn của Lý Nhật Quang với vùng đất Nghệ An. Năm 1044, ông được triều đình trao cho quyền “tiết việt” (quyền được bổ nhiệm quan lại, xử phạt, phong thưởng, điều khiển binh lính… mà không cần xin phép triều đình). 

Tại Nghệ An còn một ngôi đền 400 năm tuổi khá nổi tiếng khác là đền ông Hoàng Mười Nghệ An. Theo dân gian tương truyền, ông Hoàng Mười là nhân vật huyền thoại, xuống trần để giúp đời và đầu thai thành Uy Minh Vương Lý Nhật Quang.

Thời ấy, Uy Minh Vương Lý Nhật Quang được nhân dân khắp dải sông Lam và núi Hồng tôn vinh như một vị Thánh ngay cả khi đang sống. Theo lịch sử ghi chép lại, hoàng tử Lý Nhật Quang là một trong những mãnh tướng kỳ tài bậc nhất Việt Nam.

Đền Quả Sơn thờ Uy Minh Vương Lý Nhật Quang - mãnh tướng bậc nhất Việt Nam ( Ảnh: sưu tầm)

Trên chiến trường, ông có lối đánh khiến kẻ địch trở tay không kịp và mang về chiến thắng trăm trận cho dân tộc Việt Nam. Mặc dù xuất thân từ dòng dõi quý tộc cao quý, nhận được nhiều đặc quyền nhưng ông đã cống hiến trọn cả cuộc đời vì nước, vì dân để chấn yểm bờ cõi, chống giặc ngoại xâm. 

Ngoài ra, ông đã cùng chiêu dân lập làng, phát triển kinh tế vùng biên miền Trung đất Việt. Theo thuyết minh đền Quả Sơn từ các nhà sử học, ngôi đền được xây dựng từ đầu thế kỷ XI. Trải qua nhiều thăng trầm lịch sử, đền đã được trùng tu và nâng cấp nhiều lần. 

Đền Quả Sơn được khởi công xây dựng từ thời nhà Lý. Sau đó được tu bổ, tôn tạo nhiều lần qua các triều đại phong kiến Trần, Lê, Nguyễn. Trải qua các lần trùng tu, sửa chữa, ngôi đền càng thêm uy nghi và hoành tráng. Về quy mô, đền Quả Sơn được xếp cùng đền Cờn Nghệ An, đền Bạch Mã, Chiêu Trưng trong bốn đền lớn nhất xứ Nghệ.

                                                                                                      Đền Quả Sơn có kiến trúc uy nghiêm và cổ kính ( Ảnh: sưu tầm)

Kiến trúc ngôi đền hội tụ đủ tinh hoa văn hóa xứ Nghệ thời xưa. Dưới đôi bàn tay khéo léo của nghệ nhân, mỗi công trình đều toát lên khí chất anh hùng dân tộc vang bóng một thời. Tổng thể ngôi đền được chia làm 3 tòa chính điện là thượng điện, trung điện và hạ điện. Ngôi đền thờ Uy Minh Vương Lý Nhật Quang, Tả vu thờ Đông Chinh Vương, Hữu vu thờ Dực Thánh Vương, phần mộ Uy Minh Vương Lý Nhật Quang,... 

Trong đền có di tượng Lý Nhật Quang làm bằng gỗ quý và sơn son thiếp vàng to bằng người thật, tư thế ngồi, hai tay bắt quyết để ngửa trên đầu gối. Tượng mặc áo bào bằng lụa vàng, có nhiều đồ tế khí chạm trổ tinh vi đạt trình độ điêu khắc cao.

Bức tượng do vua chúa dưới nhiều triều đại ban tặng hoặc do nhân dân tiến cúng. Được biết, bức tượng đặt trong cung cấm, du khách chỉ được chiêm bái vào những ngày ngày lễ quan trọng.

Lễ hội đền Quả Sơn ở Đô Lương được xếp vào danh sách những lễ hội vùng lớn bậc nhất Nghệ An. Lễ hội được diễn biến trong 3 ngày, từ 19 đến 21 tháng Giêng âm lịch hằng năm.

                                                                                                                    Lễ hội ở đền Quả Sơn là lễ hội lớn bậc nhất Nghệ An (Ảnh: sưu tầm)

Lễ hội đặc sắc với nghi thức tạ ơn Bà Bụt tại chùa Bà Bụt (còn được gọi là Tiên tích tự). Tương truyền, trước kia khi Lý Nhật Quang đánh giặc thường lên Tiên Tích Tự (Chùa Bà Bụt) để khẩn cầu. Sau mỗi lần đánh giặc trở về, dù bận đến mấy thì ông cũng không quên lên Tiên Tích Tự để báo công. Chính vì thế, trong lễ rước từ xưa đến nay bao giờ cũng phải rước từ đền Thánh lên chùa Bà Bụt nguyên do là vì vậy.

Lễ rước tại đền Quả rất đặc biệt và mới lạ. Quá trình rước đường sông và rước đường bộ nhằm tượng trưng hình ảnh Ngài đi đánh giặc. Lễ hội là chính là hoạt động nhằm tái diễn lại ngày xưa Ngài luyện quân thủy và tạo hào khí chiến đấu. Vì thế, đây không chỉ là lễ hội dân gian đặc sắc, hấp dẫn mà còn mang nhiều ý nghĩa nhân văn, thể hiện truyền thống “Uống nước nhớ nguồn” của người dân Việt.

Ngoài lễ rước ngài lên tạ ơn Bà Bụt, lễ hội đền Quả còn có rất nhiều nghi thức tế lễ cổ truyền như: lễ cúng thủy thần, xuất thuyền, yết cáo, xuất thần, hạ thủy, chiêu nghinh thánh giá hồi cung...

                                                                                            Lễ hội đền Quả Sơn với nhiều hoạt động đặc sắc và ý nghĩa (Ảnh: sưu tầm)

Không chỉ sống trong không gian linh thiêng, hào hùng dân tộc mà du khách tới lễ hội đền Quả Sơn Đô Lương Nghệ An còn được tham gia vào các trò chơi dân gian đặc sắc.

Hàng loạt các trò chơi dân gian và nghệ thuật dân tộc được tái hiện lại như đánh đu tiên, chọi gà, cờ thẻ, cờ người, đấu vật, múa võ. Thu hút nhất có lẽ là trò chơi đua thuyền bơi chải xuôi ngược dòng Lam, hát chầu văn, ca trù, diễn các tích chèo, tuồng cổ,... Bầu không khí náo nhiệt mang đặc trưng của vùng đất “địa linh” một thời đã làm trổi dậy tinh thần thượng võ cũng như những thuần phong mỹ tục trong nền văn hoá dân gian Việt Nam.

                                                                                                                     Thưởng thức văn nghệ tại đền Quả Sơn ( Ảnh: sưu tầm)

Ngoài ra, lễ hội càng thêm phần sôi động khi xen lẫn các hoạt động văn hoá, văn nghệ, thể thao như: biểu diễn nghệ thuật, chiếu phim, cắm trại, tổ chức thi đấu bóng đá, bóng chuyền nam nữ, đi tham quan các di tích danh thắng trong vùng. Đặc biệt, lễ hội còn có sự góp mặt của các gian hàng trưng bày, giới thiệu các sản phẩm, đặc sản Đô Lương, các bức ảnh truyền thống của các kỳ lễ hội.

                                                                                                          Các hoạt động văn hoá đặc sắc tại đền Quả Sơn ( Ảnh sưu tầm)