Đền Tranh ở xã Đồng Tâm (Ninh Giang) là công trình kiến trúc cổ, gắn liền với nhân vật Quan lớn Tuần Tranh, là một vị Thủy thần, con thứ năm của vua Thủy tề. Theo truyền thuyết, xưa kia ở làng Lạc Dục (Tứ Kỳ) có 2 vợ chồng nhà nghèo, đã già mà chưa có con. Một hôm, người chồng cuốc vườn, bắt được hai quả trứng, tưởng là trứng chim nên cất cẩn thận. Về sau lại nở ra hai con rắn. Một hôm, người chồng cuốc đất, một con rắn nhảy vào đùa nghịch, bị cuốc cụt đuôi. Tuy nhiên, con rắn chỉ ăn gà. Người chồng đi ăn cắp gà cho chúng ăn nhiều, sau sợ hàng xóm biết phải tội nên đành phải mang vứt xuống sông Tranh. Một hôm có công chúa muốn qua sông, nhưng nước xoáy dữ, thuyền không qua được. Sau theo lời quan, dân sở tại đòi hai vợ chồng ông già đến hỏi chuyện. Bà lão sợ hãi bèn lấy hai nắm cơm vứt xuống sông và nói rằng: "Con ơi, con có thương mẹ thì đừng nổi sóng nữa để mẹ khỏi tội". Nói vừa xong thì sóng yên lặng.

Có ông quan Phủ tên là Trịnh Thường Quân được phân công về Ninh Giang. Ông lấy một người vợ lẽ đẹp lắm. Một hôm bà đi chơi thuyền trên sông Tranh, gặp một người dưới nước lên đòi lấy bà làm vợ. Bà nhất định không nghe. Đến đêm về, đang ngủ, vẫn thấy người đó hiện vào phòng, nhất định đòi lấy. Bà đem chuyện này nói với quan Phủ. Quan Phủ cũng lấy làm lạ, nên phòng giữ cẩn thận. Một hôm, ngài có việc quan đi vắng, đến lúc về thì thấy buồng không.

Quan Phủ lấy làm phiền lắm, bèn từ chức, ngày ngày ra bờ sông Tranh tìm vợ. Sau gặp một ông Tiên tên là Quỷ Cốc mách rằng bà Phủ đã bị hoàng tử thứ 5 của vua Thuỷ tề bắt xuống làm vợ rồi. Sau đó, nhờ Tiên Quỷ Cốc kêu giúp, vua Thuỷ tề cho cả hai vợ chồng về đoàn tụ và bắt hoàng tử thứ 5 đem đày ra sông Tranh. Từ đó, dân hai bên bờ sông thấy nhiều điều kỳ dị, nên lập đền thờ, gọi là đền Tranh, dân quanh bến, hoặc thuyền bè xuôi ngược qua đây, nếu gặp sóng gió đều khấn cầu, sóng gió sẽ êm.

Ngày 1/3, Ủy ban nhân dân huyện Ninh Giang, tỉnh Hải Dương tổ chức Lễ hội đền Tranh và công bố Quyết định của Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch ghi danh Lễ hội đền Tranh là Di sản văn hóa phi vật thể quốc gia.

Cổng tam quan đền Tranh.

Đền Tranh, còn gọi là đền Quan Lớn Tuần Tranh, là một ngôi đền cổ thờ vị thần sông nước cai quản khúc sông ở gần bến đò Tranh, thuộc xã Đồng Tâm, huyện Ninh Giang, tỉnh Hải Dương.

Khuôn viên đền Tranh.

Theo cán bộ Phòng Văn hóa huyện Ninh Giang, ngôi đền được lập lên vào thời Trần, tại vùng ngã ba sông Tranh giao với sông Luộc, ban đầu chỉ là ngôi miếu nhỏ nằm sát bến sông. Do bờ sông thường bị xói lở nên đến năm 1935, người dân lập một đền thờ mới tại làng Tranh Xuyên, xã Đồng Tâm và được dân chúng giữ tên gọi là đền Tranh.

Trải qua nhiều biến cố thăng trầm của lịch sử, năm 1946, thực hiện chủ trương “tiêu thổ kháng chiến”, đền Tranh chỉ còn giữ lại cung cấm làm nơi thờ tự.

Thực hiện nghi lễ rước nước ở đền Tranh.

Năm 1954, đền Tranh được phục dựng lại để đáp ứng nhu cầu tín ngưỡng của nhân dân.

Từ năm 1996 đến năm 2006, đền được đầu tư tôn tạo, xây dựng khang trang từ nhiều nguồn vốn, trở thành nơi nổi tiếng “linh ứng nhiệm màu, cầu gì được đấy”... Năm 2009, đền Tranh được xếp hạng Di tích lịch sử văn hóa cấp Quốc gia.

Lễ rước Thánh tại Lễ hội đền Tranh.

Ngày nay đền Tranh trở thành khu di tích tâm linh thu hút đông đảo du khách thập phương tìm đến vãn cảnh, cúng lễ.