1. Thời gian & địa điểm diễn ra Lễ hội đèo Nhông – Dương Liễu

Đèo Nhông nằm trên quốc lộ 1A, thuộc lãnh thổ của hai xã Mỹ Trinh và Mỹ Phong, tọa lạc trong huyện Phù Mỹ, tỉnh Bình Định, cách thị trấn Phù Mỹ khoảng 8,5km về hướng bắc.

Lễ hội Đèo Nhông – Dương Liễu diễn ra vào ngày 5 tháng Giêng hàng năm tại Đèo Nhông, để tôn vinh và kỷ niệm chiến thắng Đèo Nhông – Dương Liễu (1965) của Quân khu V và lực lượng vùng địa phương. Chiến thắng này đã đóng góp quan trọng vào cuộc chiến tranh và chiến thắng của miền Nam.

Đây là một chiến tranh chiến lược đặc biệt, đánh dấu một cột mốc sáng ngời trong cuộc kháng chiến chống Mỹ, thể hiện lòng hào hùng của dân tộc Việt Nam. Đèo Nhông nằm trên quốc lộ 1, thuộc lãnh thổ của hai xã Mỹ Phong và Mỹ Trinh, trong huyện Phù Mỹ.

2. Lịch sử oai hùng đèo Nhông – Dương Liễu

Trận Dương Liễu – Đèo Nhông là một trận đánh quan trọng trong khuôn khổ Chiến tranh Việt Nam. Nó diễn ra tại vùng Dương Liễu và Đèo Nhông, trên Quốc lộ 1, thuộc huyện Phù Mỹ, tỉnh Bình Định, và đối đầu giữa Trung đoàn 2 (hay còn gọi là Trung đoàn An Lão, thuộc Sư đoàn 3 Sao Vàng) thuộc Quân Giải phóng miền Nam và 2 tiểu đoàn bộ binh cùng 1 chi đoàn thiết giáp của Quân lực Việt Nam Cộng hòa.

Chiến thắng tại Đèo Nhông – Dương Liễu là một bằng chứng rõ ràng về sự trưởng thành và khả năng đa dạng của quân đội chính phủ miền Nam, đồng thời đã xác nhận khả năng tiêu diệt quân địch với trang bị hiện đại.

Đây cũng là chiến thắng đánh dấu sự khởi đầu trong việc tiêu diệt quân lực địch quy mô lớn trên chiến trường khu vực 5, và đã đóng góp tích cực vào chiến thắng và sụp đổ hoàn toàn chiến lược “Chiến tranh đặc biệt” của Đế quốc Mỹ và các tay sai của họ. Sự thành công này đã thúc đẩy cục diện cách mạng miền Nam vào một giai đoạn phát triển mới.

Với ý nghĩa quan trọng như vậy, vào năm 1985, Đảng bộ Phù Mỹ đã khởi đầu dự án xây dựng một tượng đài và công trình di tích lịch sử đặc biệt quan trọng, có quy mô quốc gia, với tên gọi là “Tượng đài Chiến thắng Đèo Nhông Dương Liễu.” Nó được xây dựng ngay tại vùng đất mà trận đánh đã diễn ra, và được Bộ Văn hóa – Thông tin công nhận là một di tích lịch sử quốc gia.

Sau lễ dâng hương tại Khu di tích lịch sử Dương Liễu, bạn có thể tham gia vào các hoạt động văn hóa và thể thao được tổ chức bởi Trung tâm Văn hóa địa phương. Đây bao gồm các sự kiện như hội diễn văn nghệ, đánh bài dân gian, bóng chuyền, cờ tướng, biểu diễn tướng, võ thuật và nhiều hoạt động khác. Những sự kiện này thu hút sự quan tâm của đông đảo khán giả và người dân trong khu vực đến tham gia xem.

Ngày 17/4/2024 tại Khu di tích lịch sử Chiến thắng Đèo Nhông - Dương Liễu, Huyện ủy, HĐND, UBND, Ủy ban MTTQ Việt Nam huyện Phù Mỹ long trọng tổ chức Lễ kỷ niệm 59 năm chiến thắng Đèo Nhông - Dương Liễu (1965-2024).

Ðèo Nhông - Dương Liễu (huyện Phù Mỹ) - địa danh gắn liền với chiến công oanh liệt của quân và dân ta trong kháng chiến chống Mỹ, vốn mang nhiều vết tích chiến tranh, nay đã thay da, đổi thịt. Hình ảnh những con đường bê tông phẳng lỳ chạy dài đến từng thôn xóm, các khu dân cư đông vui, những cánh đồng lúa chín vàng trĩu hạt, những trang trại, gia trại trù phú... là minh chứng cho sức sống mạnh mẽ của vùng đất này.

3. Mốc son chói lọi

Lịch sử ghi nhận, mùa xuân năm 1965, để phối hợp với chiến trường toàn miền Nam và làm đòn bẩy tiếp tục tạo thế cho quần chúng nổi dậy diệt ác, phá kềm giải phóng vùng nông thôn, đồng bằng trên địa bàn huyện Phù Mỹ, dưới sự chỉ đạo của Khu ủy, Bộ Tư lệnh Quân khu 5 và Tỉnh ủy Bình Định, Bộ Tư lệnh mặt trận A1 được nhanh chóng thành lập và đồn Dương Liễu (nay là đồi Sa Lem) được chọn làm điểm tiến công đầu tiên của quân và dân ta vào hệ thống bố phòng của Mỹ - ngụy.

Các đồng chí lãnh đạo tỉnh, nguyên lãnh đạo tỉnh và lãnh đạo huyện Phù Mỹ dâng hoa, dâng hương tại Khu di tích lịch sử Chiến thắng Đèo Nhông - Dương Liễu tết Giáp Thìn 2024. Ảnh: VĂN TỐ

Đêm mùng 4 rạng sáng mùng 5 Tết Ất Tỵ 1965, lực lượng chủ công Trung đoàn 2 (Sư đoàn 3 Sao Vàng) cùng bộ đội địa phương đã bí mật, bất ngờ tập kích vào đồn Dương Liễu, khiến quân địch không kịp trở tay. Chỉ trong thời gian ngắn, quân ta hoàn toàn làm chủ trận địa, diệt gọn 1 đại đội cộng hòa và 4 trung đội dân vệ, thu 170 súng và nhiều quân trang, quân dụng các loại.

Hai ngày sau, địch cho 2 tiểu đoàn cộng hòa thuộc Trung đoàn 41 cùng 2 chi đội xe bọc thép M.113, có cả pháo binh và máy bay chiến đấu yểm trợ theo đường số 1 từ quận lỵ Phù Mỹ tiến ra Dương Liễu nhằm giải tỏa, tái chiếm. Trên đường kéo quân đến Đèo Nhông, địch vừa dò dẫm vừa sử dụng bom, pháo bắn phá liên tục dọc hai bên đường, nhưng cán bộ chiến sĩ của ta vẫn bình tĩnh chờ lệnh xuất kích. Đến 14 giờ cùng ngày, khi đội xe và bộ binh địch đi đầu chạm trán sát tuyến phục kích của ta tại Đèo Nhông, lực lượng Tiểu đoàn 1, Trung đoàn 2 (Sư đoàn 3 Sao Vàng) đã nhanh chóng khép kín vòng vây, toàn bộ lực lượng chủ lực địch đều nằm gọn trong đội hình phục kích của ta. Từ các điểm cao, hỏa lực của ta nhả đạn vào đúng đội hình trung tâm của địch.

Nhắc đến trận đánh Đèo Nhông - Dương Liễu, cụ Huỳnh Khắc Mẫn (81 tuổi, ở thôn Văn Trường Tây, xã Mỹ Phong) hồ hởi kể: Sau khi tham gia đánh ở Dương Liễu, chúng tôi được lệnh rút về khu vực Đèo Nhông để phục kích, đánh địch. Lực lượng chủ lực Trung đoàn 2 (Sư đoàn 3 Sao Vàng) cùng bộ đội, du kích địa phương bao vây địch tại khu vực này. Trận đánh đã diễn ra rất ác liệt, quân địch thương vong vô số…

Đến 16 giờ 30 phút cùng ngày, bộ đội ta hoàn toàn làm chủ trận địa. Thừa thắng xông lên, quân dân khắp nơi trong huyện, trong tỉnh nổi dậy phá ấp chiến lược, phá tan kềm kẹp, giành quyền làm chủ. Hơn 1 tháng sau chiến thắng Đèo Nhông - Dương Liễu, ta đã giải phóng thêm 132 thôn và hầu hết các xã với hơn 170 nghìn dân được hoàn toàn tự do.

Theo Bí thư Huyện ủy Phù Mỹ Nguyễn Văn Dũng, chiến thắng Đèo Nhông - Dương Liễu là mốc son chói lọi của quân và dân ta trong cuộc kháng chiến chống Mỹ cứu nước và mãi mãi là niềm tự hào của nhân dân Phù Mỹ nói riêng, tỉnh Bình Định nói chung. Với ý nghĩa to lớn đó, năm 1985, huyện Phù Mỹ đã khởi công xây dựng tượng đài - công trình di tích lịch sử mang tên Chiến thắng Đèo Nhông - Dương Liễu ngay trên vùng đất đã xảy ra trận đánh và được Bộ Văn hóa - Thông tin công nhận là di tích lịch sử quốc gia.

Ngày nay, mùng 5 tháng Giêng âm lịch được coi là một trong những ngày hội truyền thống lịch sử của huyện Phù Mỹ nói riêng và của tỉnh Bình Định nói chung với Lễ hội Chiến thắng Đèo Nhông - Dương Liễu.

4. Cuộc sống mới, sức sống mới

Gần 50 năm sau ngày giải phóng, vùng đất này đang khởi sắc từng ngày. Bí thư Đảng ủy xã Mỹ Phong Trần Thanh Tuấn cho biết: Đảng bộ, chính quyền, nhân dân trong xã đã chung sức, đồng lòng xây dựng nông thôn mới (NTM), góp phần đưa kinh tế xã hội địa phương phát triển toàn diện. Đến nay, 100% đường trục xã, liên xã đã được nhựa hóa và bê tông hóa; 100% đường trục thôn, liên thôn, ngõ xóm, liên xóm được bê tông hóa, cứng hóa; 100% đường trục chính nội đồng được bê tông hóa, cứng hóa, đảm bảo an toàn, thuận lợi, thông suốt quanh năm. Năm 2021, Mỹ Phong đã đạt chuẩn NTM; đến năm 2023, tổng giá trị sản xuất của xã đạt hơn 456 tỷ đồng, tăng 39,57 tỷ đồng so với năm 2022; tỷ lệ hộ nghèo theo tiêu chí mới chỉ còn 3,13% . Riêng khu vực Đèo Nhông, nếu trước đây gần như chỉ những hộ ở vùng mặt tiền QL 1 phát triển kinh doanh, dịch vụ khấm khá thì nay, thậm chí những hộ có nghề trồng rừng, phát triển vườn cây ăn trái quanh khu vực này còn khá hơn.

Dẫn chúng tôi tham quan trang trại cây ăn quả nằm dưới chân đèo Nhông, ông Đỗ Văn Hùng, ở thôn Phú Diêu, cho hay: Thời điểm chúng tôi đến đây lập nghiệp, khu vực này toàn cây gai, bụi rậm, hoang vu lắm! Nay dân cư đông đúc, đường bê tông đến từng ngõ xóm, công việc làm ăn thuận lợi. Riêng gia đình tôi trồng 3,5 ha xoài và bưởi, đầu tư nuôi 10 con bò, sản xuất 5 sào bắp và đậu phụng để lấy ngắn nuôi dài. Chỉ tính riêng tiền bán xoài, bình quân mỗi năm gia đình tôi có doanh thu từ 200 triệu đồng/ha. Hiện nhiều hộ khác cũng có mức thu nhập tương tự.

Nằm phía Nam đèo Nhông, thôn Chánh Thuận, xã Mỹ Trinh - nơi từng mang nhiều vết tích chiến tranh, nay đã khoác lên mình một chiếc “áo mới” đầy sức sống. Ông Đặng Thanh Hải, ở thôn Chánh Thuận cho biết: Trước đây bà con chúng tôi chủ yếu sống bằng nghề kinh doanh dịch vụ ăn uống, sau đó là trồng thêm rừng, làm vườn ươm kinh doanh cây giống lâm nghiệp. Mấy năm gần đây, nhiều hộ còn đa dạng hóa ngành nghề, lĩnh vực sản xuất, đầu tư phát triển cây ăn trái, nhờ đó đời sống thay đổi hẳn.

Theo ông Võ Thanh Hoàng - Bí thư Đảng ủy, Chủ tịch UBND xã Mỹ Trinh, với quyết tâm cao của cả hệ thống chính trị cùng sự chung sức, đồng lòng của nhân dân, từ năm 2015 Mỹ Trinh đã đạt chuẩn NTM. Hiện xã đang nỗ lực xây dựng NTM nâng cao. Chương trình xây dựng NTM không chỉ góp phần thay đổi diện mạo nông thôn mà đã tác động trực tiếp đến việc nâng cao đời sống vật chất, tinh thần cho người dân. Đặc biệt, khu vực Đèo Nhông - Dương Liễu thuộc địa bàn xã Mỹ Trinh, có hệ thống giao thông thông thoáng, nhà dân được xây dựng theo lối kiến trúc hiện đại, mọc lên bên cạnh những cánh rừng, những vườn cây ăn quả, cuộc sống của người dân tốt hơn trước rất nhiều.