Làng Yên Vệ thuộc xã Khánh Phú, huyện Yên Khánh, tỉnh Ninh Bình. Nơi đây cũng tập trung nhiểu điểm tham quan du lịch Ninh Bình nổi tiếng với nhiều ngôi đền, trong đó có đền thượng thờ tam thánh: Giác Hải, Từ Đạo Hạnh và Nguyễn Minh Không và chùa Phúc Long nơi thờ phật và thờ Tiên thiên Thánh Mẫu, mẹ của Giác Hải thiền sư rất linh thiêng. Nơi đây là một quần thể kiến trúc có giá trị về lịch sử và văn hoá. Và cũng chính nơi đây diễn ra lễ hội của người dân làng Yên Vệ hằng năm.
lễ hội làng Yên Vệ
Lễ hội làng Yên Vệ hằng năm được tổ chức vào ngày mồng 4 tháng giêng là ngày giỗ của Giác Hải thiền sư. Phần lễ bắt đầu từ nghi thức tế thánh, người dân trong làng cùng du khách đổ về đền Thượng. Nghi thức tế thánh được tổ chức rất công phu bài bản, không khí trầm mặc, tôn thêm vẻ linh thiêng, oai nghiêm của ngôi đền.
Nhưng điều níu kéo du khách nhất vẫn là phần hội diễn ra sau khi tế thánh , nổi bật là thi đấu vật. Trước khoảng sân rộng hơn 60 m2 ngay trước cửa đền Thượng, được người dân trong làng phân công cày bừa tơi, thật kỹ từ trước tết, xung quanh đóng dóng tre vuông vức. Phía tây phần sân, một bên giành cho các vị tiên chỉ và quan viên ngồi. Phía đối diện giành cho các vị bô lão trong làng xã và quan khách. Vị giám khảo ngồi ở vị trí thích hợp để có thể chấm điểm công tâm cho các thí sinh.
Bên cạnh sân, trước đền được trồng 3 cây nêu có dải phướn đỏ bắt mắt, cao thấp khác nhau tượng trưng cho 3 ngôi thứ. Sau khi tế thánh, các đô vật đăng ký giải nào thì đứng vào vị trí ấy. Các đô vật vào sân đấu, lên “se đài”, “cuốn chỉ” và lên “sới” để giễu võ dương oai, thể hiện ý chí quyết thắng và tinh thần thượng võ. Rồi bắt đầu thi đấu rất quyết liệt xung quanh sự hò reo cổ vũ của người dân tạo nên một không khí rạo rực.
Trong kho tàng văn hóa lễ hội Ninh Bình, Lễ hội làng Yên Vệ có từ lâu đời, được người dân giữ gìn phát huy qua từng thế hệ trở thành nét văn hóa của người dân nơi đây. Cũng chính vì thế, hằng năm đến dịp đầu xuân là người người lại đổ về đây dự lễ hội độc đáo này.
Anh Trương Văn Đức, một người dân thôn Phú Bình (thuộc làng Yên Vệ cũ) tuổi đã ngoại ngũ tuần cho biết từ khi mình còn là cậu bé tóc để chỏm đã theo người làng ra đình xem vật. Hội vật ngày 4 tháng Giêng bao giờ cũng chật kín người.
Ngoài đô vật là trai tráng trong làng còn có cả đô vật của nhiều nơi khác về tham dự hội vật: như xã Yên Thịnh (Yên Mô), Trường Yên (Hoa Lư), Kim Sơn... Bản thân anh Đức cũng là một đô vật nổi tiếng, thuở tráng niên đô Đức đã nhiều lần giành giải nhất hội vật làng Yên Vệ.
Cụ thân sinh ra anh Đức, cụ Trương Văn Đài cũng là một đô vật nổi tiếng. Cụ Đài hiện đã 98 tuổi, thuộc lớp đô vật kỳ cựu của làng Yên Vệ xưa con sót lại. Lớp hậu sinh khi nói về hội vật không thể không kể đến cụ như một thứ biểu tượng, một thứ "báu vật nhân văn" sống của làng.
Anh Trương Văn Đức nhớ lại: Mùa hội vật xưa kéo dài từ ngày 4-10 tháng Giêng. Trong mấy ngày hội vật đầu tiên các đô vật se đài vật chầu thánh (vật biểu diễn), sau mới đấu. Dạo ấy cứ đô nào đăng ký đánh giải lèo, nếu thắng được thưởng cây luồng làm cột trong hội vật, cộng với mỗi keo thắng được thưởng năm ngàn đồng. Giải có cột nhất, cột nhì, cột ba. Thường thì các cột giải thuộc về trai làng Yên Vệ, hiếm khi người làng khác lĩnh được giải mang đi.
Đô Đức vì thừa hưởng gen lực sỹ của cha nên tuổi thanh niên nổi tiếng khỏe mạnh. Những năm 1982-1983 anh từng tham gia hội thao tỉnh Ninh Bình. Anh Đức từng được huyện Tam Điệp (cũ) gọi vào đội tuyển TDTT của huyện tham dự hội thao TDTT tỉnh Hà Nam Ninh. Cũng vì nhiều lý do anh Trương Văn Đức đã không theo đến cùng nghiệp thể thao, nếu không hẳn bây giờ anh đã là vận động viên chuyên nghiệp.
Người làng Yên Vệ nổi danh có tinh thần thượng võ, vì vậy chuyện của đô Đức chỉ là một trong rất nhiều câu chuyện được người dân kể lại trong trí nhớ. Làng Yên Vệ xưa (nay là thôn Phú Bình và Phú Cường) còn sản sinh ra nhiều đô vật trứ danh.
Người thuộc lớp trước có hai anh em đô Phan Văn Cát, Phan Văn Hiền. Người thuộc lớp sau cũng là hậu duệ anh em họ Phan: đô Phan Văn Thể, Phan Văn Môn. Trong nhiều kỳ hội vật làng Yên Vệ con cháu họ Phan đều đăng đài và lĩnh giải.
Những mùa hội vật tháng Giêng làng Yên Vệ xưa bao giờ cũng khiến người các làng khác nô nức đến xem. Song điều đặc biệt là Hội vật làng Yên Vệ xưa tuy các đô vật thách đấu và quần thảo nhau quyết liệt song lệ làng quy định rất chặt chẽ. Việc đấu vật kiêng kỵ việc đả thương đối thủ, các đô vật đăng đài cũng không vì mục đích lĩnh giải mà chủ yếu mua vui cho dân làng trong dịp hội xuân.
Cũng vì vậy hội vật làng Yên Vệ trải qua bao nhiêu thời gian vẫn giữ nguyên được nét đẹp của tinh thần thượng võ, tính nhân văn trong văn hóa cổ truyền dân tộc. Trong ký ức của dân làng, không chỉ có những người như đô Đức mà nhiều người dân khác, những mùa hội vật tháng Giêng bao giờ cũng gợi nhiều hoài niệm. Những hồi ức đẹp về quê hương bản quán trong nỗi hoài vọng sâu xa của mỗi phận người, mỗi cuộc đời.
