Lễ hội đền thờ Lê Hoàn làng Trung Lập, xã Xuân Lập, huyện Thọ Xuân là một trong những sự kiện văn hóa lớn của tỉnh Thanh Hóa. Trải qua nhiều thế kỷ, lễ hội vẫn lưu giữ và tiếp tục phát huy những giá trị quý báu trong đời sống hôm nay.
Hàng năm, vào dịp lễ hội, từ 7 - 9/3 âm lịch, không gian đền thờ Lê Hoàn tại làng Trung Lập xã Xuân Lập lại trở nên náo nhiệt, bởi hàng ngàn người dân và du khách thập phương về dâng hương chiêm bái, tưởng nhớ Lê Đại Hành - vị hoàng đế khởi nghiệp triều Tiền Lê, đã tổ chức thành công cuộc kháng chiến "chống Tống, bình Chiêm", giữ gìn bờ cõi, xây dựng quốc gia Đại Cồ Việt hùng mạnh nhất Đông Nam Á ở thế kỷ thứ X. Lê Hoàn sinh ngày 15/7 năm Tân Sửu tức ngày 10 tháng 8 năm 941 trong một gia đình nông dân nghèo. Cha là Lê Mịch, mẹ là Đặng Thị Sen. Ngày nay tại đây vẫn còn một ngôi miếu nhỏ được người dân thờ phụng, gọi là Nền sinh thánh. Tương truyền là nơi bà Đặng Thị Sen sinh ra Lê Hoàn. Hoàng đế Lê Đại Hành đã lãnh đạo nhân dân đánh đuổi giặc Tống ở phương Bắc, dẹp giặc Chiêm Thành ở phương Nam, giữ nền độc lập cho dân tộc. Ông có nhiều công lao trong công việc ngoại giao, xây dựng và kiến tạo quốc gia Đại Cồ Việt. Lê Đại Hành hoàng đế mất năm 1005 ở ngôi 24 năm. Tương truyền sau khi vua mất, để ghi nhớ công ơn, nhân dân làng Trung Lập đã xây dựng một ngôi đền trên mảnh đất xưa kia gia đình nhà vua ở để phụng thờ. Làng Trung Lập không có đền thờ thành hoàng, chỉ thờ vua, lễ hội vào ngày húy kỵ của vua vào ngày 8/3 âm lịch hàng năm là lễ hội lớn nhất của làng. Xưa kia vào những năm chẵn lễ hội có các quan của triều đình về làm chủ tế nên dân làng gọi là quốc tế. Lễ hội mở trong 3 ngày từ ngày 7 đến ngày 9 tháng 3 âm lịch. Ngày mùng 7 tế cáo kỵ, ngày mùng 8 là chính kỵ và ngày mùng 9 tế tạ lễ. Với những phong tục tập quán tốt đẹp, những di sản văn hóa quý giá đã được người dân lưu giữ ngàn đời nay.
Trải qua lịch sử ngàn năm, lễ hội đền thờ Lê Hoàn thể hiện sâu sắc truyền thống uống nước nhớ nguồn của dân tộc. Phần lễ linh thiêng, uy nghiêm với nghi thức dâng hương rước kiệu tưởng nhớ công đức của Lê Đại Hành hoàng đế và các tướng lĩnh; cùng màn nghệ thuật sân khấu hóa, nêu bật tài năng, đức độ và công lao to lớn của nhà vua trong sự nghiệp xây dựng, bảo vệ Tổ quốc.
Sau phần lễ là phần hội tưng bừng với những trò chơi, trò diễn, nghệ thuật ẩm thực dân gian... Một trong những nét đặc sắc nhất của lễ hội đền thờ Lê Hoàn, là đã tái hiện nhiều lễ tục độc đáo gắn với đời sống sinh hoạt dưới triều Tiền Lê, tạo nên một không gian văn hóa đa dạng, nhiều màu sắc và mang đậm dấu ấn cổ truyền.
Tại buổi lễ, ông Đầu Thanh Tùng, Phó Chủ tịch UBND tỉnh Thanh Hóa đã trình bày diễn văn khai mạc, khẳng định vai trò, công đức và sự nghiệp hiển hách của Hoàng đế Lê Đại Hành.Hoàng đế Lê Đại Hành, húy là Lê Hoàn, sinh năm 941, tại làng Trung Lập, thuộc Ái Châu, nay là xã Xuân Lập, huyện Thọ Xuân, tỉnh Thanh Hóa. Ông xuất thân trong một gia đình nghèo, cha mẹ qua đời sớm, được một vị quan tên là Lê Đột nhận về chăm sóc, nuôi dưỡng. Lớn lên, Lê Hoàn đi theo Nam Việt Vương Đinh Liễn.
Sau khi lên ngôi vua, Hoàng đế Đinh Tiên Hoàng phong cho Lê Hoàn chức Thập đạo Tướng quân, Điện tiền đô chỉ huy sứ, cai quản quân đội của Đại Cồ Việt và trực tiếp chỉ huy đội quân cấm vệ của triều đình. Tháng 10 năm Kỷ Mão 979, vua Đinh Tiên Hoàng băng hà, Thập đạo tướng quân Lê Hoàn được đồng thuận tôn lên ngôi vua để lo việc đại sự
