Theo tương truyền, cá Ông là một linh vật linh thiêng – vị thần hộ mệnh cho thuyền bè đi biển. Khi sóng to gió lớn, nếu chẳng may tàu thuyền gặp nạn thì cá Ông sẽ xuất hiện để hộ tống thuyền bè gặp nạn vào chỗ cạn an toàn. Và ngược lại, khi cá Ông gặp nạn hoặc “lụy”, xác dạt vào bờ đều được ngư dân tổ chức an táng và thờ cúng trang trọng. Năm 2010, ngư dân Thị trấn Gành Hào đã phát hiện và đưa vào bờ một “Ông Nhám” dài 9,7m, nặng khoảng 13 tấn, đã được Viện Hải dương học Nha Trang ướp hóa chất bảo quản, xử lý xác lấy da nhồi bông. Hiện, xác cá Ông được đặt trang trọng tại Lăng Ông Nam Hải để phục vụ ngư dân, du khách hành hương, chiêm bái. Năm 2008, UBND tỉnh quyết định công nhận lễ hội và cho phép huyện tổ chức vào hàng năm.
Lễ hội Nghinh Ông Đông Hải là lễ hội văn hóa tâm linh truyền thống mang tính cộng đồng của ngư dân miền biển, cầu mong một mùa đánh bắt thuận lợi, bình an nơi biển cả; đồng thời tưởng nhớ loài cá voi – vị thần “Đại tướng quân Nam Hải” đã không ít lần giúp dân đi biển vượt qua sóng to, gió lớn, đem lại điềm lành, hạnh phúc cho mọi người. Bên cạnh đó, Lễ hội cũng là dịp để người dân giao lưu văn hóa, gắn kết cộng đồng ngư dân và dân cư ở địa phương.
Lễ hội Nghinh Ông được tổ chức ngoài việc nhằm thỏa mãn đời sống tâm linh không chỉ bà con địa phương, đồng thời phục vụ rất đông khách du lịch đến từ các địa phương lân cận như Cà Mau, Sóc Trăng, Kiên Giang… Các cấp chính quyền địa phương đã phối hợp với ban trị sự lăng Ông thực hiện tốt công tác tổ chức lễ hội nhằm thu hút đông đảo khách du lịch gần xa.
Lễ hội diễn ra với nhiều hoạt động văn hóa nghệ thuật đặc sắc như: Biểu diễn nghệ thuật, hát cải lương, tuồng cổ, tổ chức các trò chơi dân gian, hội thi ẩm thực, hội chợ, múa lân sư rồng, Đại hội Thể dục thể thao, thả tôm giống tái tạo nguồn lợi thủy sản (4,2 triệu con)… nhằm ý thức ngư dân bảo vệ nguồn lợi thủy sản. Đặc biệt là lễ diễu hành đón Ông từ ngoài biển vào lăng để làm lễ cúng tế, tạ ơn theo phong tục tập quán của ngư dân tại địa phương ngày 10/4.
Trong lễ hội Nghinh Ông, buổi lễ chính quan trọng nhất đó là lễ rước Ông. Lễ được khởi hành tại lăng ông, sau đó diễu hành quanh thị trấn Gành Hào và tiến lên ghe ra biển cúng đồng thời thả tôm giống xuống biển. Đoàn rước Ông gồm đội múa lân đi trước, kế đến là đội kèn Tây, theo sau là học trò lễ, các đoàn binh sĩ, nữ thanh lịch,… Dân chúng đứng hai bên đường, hò reo cổ vũ, tạo nên không khi lễ hội thật náo nhiệt.
Lễ hội Nghinh Ông – Bạc Liêu
Mỗi năm cứ đến ngày lễ Nghinh Ông, từ sáng sớm ngày lễ chính có không dưới 100 tàu thuyền trong huyện và khắp nơi về tham gia lễ hội. Các chủ ghe tàu trang hoàng cờ, phướn, băng rôn, khẩu hiệu, như một thuyền hoa, mọi người vô tư lên tàu ra biển Nghinh Ông. Trong những ghe tàu lớn nhỏ ra biển Nghinh Ông, có một cụm tàu chính gồm 2 chiếc kết lại thành đoàn. Tàu này có nhiệm vụ chở Ban tổ chức, các vị chức sắc, học trò lễ… Đám rước “Sắc phong Thần tức Ông Nam Hải” có một nhóm người mặc trang phục của binh sĩ thời vua Gia Long, nhóm mặc áo dài khăn đóng… Họ đưa Long đình xuống tàu và chạy ra biển tiến hành làm lễ cúng bái, xin keo cầu cho mưa thuận gió hòa, mùa màng thuận lợi và tiến hành thả hàng triệu con tôm giống xuống biển nhằm tái tạo nguồn lợi thủy sản, đây là một hoạt động không thể thiếu trong lễ hội Nghinh ông hàng năm của ngư dân Gành Hào – Đông Hải .
Ngoài các hoạt động văn hóa truyền thống của ngư dân, lễ hội còn là dịp để tỉnh Bạc Liêu quảng bá hình ảnh, giới thiệu các điểm du lịch sinh thái ven biển, phong tục, tập quán của ngư dân Bạc Liêu với ngư dân, du khách phương xa.
Lễ Nghinh Ông là lễ cầu cho mưa thuận gió hòa, cầu cho quốc thái dân an. Đặc biệt các ngư dân cầu xin được “phù hộ độ trì” trong những chuyến đi biển đánh bắt được nhiều tôm, cá. Diễn ra song song với lễ Nginh ông là các trò chơi dân gian như đua ghe trên cạn, thi kéo co, đi cà kheo, thi đập niêu (nồi), thi thả diều, hội thi giao lưu ẩm thực, hội chợ thương mại, triển lãm trưng bày hình ảnh, sách báo, hiện vật giới thiệu về đời sống vật chất, tinh thần của 3 dân tộc anh em kinh – hoa – khmer cùng chung sống trên địa bàn. Tất cả là niềm tin tích tụ từ bao đời nay và ăn sâu vào tâm trí của từng người dân Gành Hào nói riêng và ngư dân Bạc Liêu nói chung. Đó là cả một nền văn hóa miền biển cần được giữ gìn và phát huy trong quá trình xây dựng đời sống văn hóa đậm đà bản sắc dân tộc hiện nay.
