Lễ Sene Đôlta: Nét đẹp văn hóa cộng đồng dân tộc Khmer

Lễ Sene Đôlta là một trong ba lễ lớn trong năm của đồng bào dân tộc Khmer thể hiện nét đẹp của văn hóa cộng đồng, đã ăn sâu vào đời sống tinh thần của người Khmer Nam bộ nói chung và Trà Vinh nói riêng. Đây là truyền thống tốt đẹp mà người Khmer đã lưu truyền từ nhiều đời nay và được toàn cộng đồng hưởng ứng.

Lễ Sene Đôlta diễn ra trong ba ngày, từ 29 tháng 8 đến mùng 1 tháng 9 âm lịch hàng năm. Cùng với Chol-chnam-thmây, Ok-Om-Bok thì Sene Đôlta là ngày lễ truyền thống lớn trong năm của đồng bào dân tộc Khmer thể hiện rõ bản sắc văn hóa tộc người đồng thời cũng mang giá trị nhân văn sâu sắc. Lễ Sene Đôlta có ý nghĩa gần giống với lễ Vu Lan của người Kinh và còn được gọi là lễ cúng ông bà. Theo quan niệm truyền thống của người Khmer thì đây là dịp để con cháu cầu phước cho các đấng sinh thành, những người trong thân tộc quá cố và đồng thời còn thể hiện tấm lòng hiếu thảo của con cháu đối với ông bà, cha mẹ còn sống. Bên cạnh đó còn tri ân tổ tiên, những vị tiền nhân đã có công khai phá đất đai, phù hộ cho phum sóc được bình an, thịnh vượng.

Trong những ngày diễn ra Lễ Sene Đôlta, nhiều lễ nghi tôn giáo, phong tục, tín ngưỡng dân gian được thực hiện tại gia đình và tại chùa, diễn ra theo một trình tự nhất định.

Trong ngày đầu, tại các gia đình người Khmer tổ chức lễ họp mặt hay còn gọi là lễ rước ông bà. Trong chương trình lễ có thỉnh các vị sư tụng kinh cầu siêu cho người quá cố. Dù bận bịu cách mấy, mọi người trong gia đình cũng phải chuẩn bị mâm cơm tươm tất để dâng lên các vị sư, nhờ các vị sư thực hiện nghi thức tụng niệm, hóa chuyển đến người thân quá vãng để cùng phối hưởng. Mâm cơm cúng là những vật phẩm mà gia đình làm ra trong năm để dâng lên ông bà tỏ chút lòng thành của con cháu, đồng thời khấn vái cầu mong cho con cháu trong gia đình được mạnh khỏe, an lành, làm ăn phát đạt. Vì vậy, dù con cháu đi làm ăn xa cũng phải sắp xếp để về sum họp gia đình. Bên mâm cơm hay bên bàn trà, tình cảm gia đình qua các thế hệ được thắc chặt hơn.

Sang ngày thứ hai, gia đình người Khmer ở các phum sóc sắm sửa lễ vật để vào chùa thực hiện lễ đặt bát hội. Lễ vật gồm mâm cơm, bánh, trái cây, nhang đèn để tổ chức cúng tập thể tại chùa. Những phẩm vật bà con dâng cúng được các vị sư đọc kinh hồi hướng, cầu siêu chung cho ông bà của tất cả mọi nhà trong phum, sóc. Sau lễ cầu siêu, bà con Phật tử trong phum sóc cùng ăn chung một bữa cơm hội, cùng gặp gỡ trao đổi kinh nghiệm trong công việc làm ăn và vui chơi tại chùa.

Đến ngày thứ ba cũng là ngày cúng tiễn hay còn gọi là đưa ông bà. Mỗi nhà chuẩn bị một mâm cơm cúng, có gia đình mời các vị sư sãi cùng họ hàng thân tộc trong phum sóc đến nhà tụng kinh cầu siêu. Riêng phần chuẩn bị tiễn ông bà, người thân quá cố, người trong gia đình kết một chiếc bè bằng bẹ chuối, có gắn thêm cờ phướn, hai hình nộm tượng trưng cho tổ tiên. Trên bè đặt các thức cúng mỗi thứ một ít như: gạo, muối, quần áo, tiền, vàng mã… rồi người nhà thắp nhang, đèn mang thuyền thả ra sông, kênh rạch gần nhà để đưa ông bà và những người thân quá cố về lại thế giới bên kia.

Sau 3 ngày diễn ra với những nghi thức nghiêm trang, thành kính tại nhà cũng như tại chùa, Lễ Sene Đôlta khép lại, bà con tiếp tục với việc lao động sản xuất để tạo ra nhiều hơn của cải vật chất, làm giàu cho gia đình, đó cũng là cách thể hiện lòng hiếu thảo với ông bà tổ tiên. Ngoài việc thể hiện sự thành kính tri ân tổ tiên, người thân đã quá vãng, trong Lễ Sene Đôlta nét văn hóa cộng đồng được thể hiện rất rõ, đó là bà con trong phum sóc có dịp để gặp gỡ giao lưu, nhằm cố kết cộng đồng, thể hiện sự gắn bó thân tình giúp đỡ nhau cùng phát triển.

Tỉnh Trà Vinh có gần 330 nghìn người Khmer chiếm hơn 31,5 % dân số toàn tỉnh và 143 ngôi chùa có mặt hầu hết ở các huyện, thị, thành phố vì vậy vào mỗi dịp Lễ Sene Đôlta có rất đông đồng bào người Khmer lẫn người Kinh và các dân tộc khác tham dự. Hàng năm, lãnh đạo Đảng, chính quyền, đoàn thể các cấp ở Trà Vinh luôn quan tâm gửi lời thăm hỏi, chúc mừng đến đồng bào Khmer trong dịp lễ.

Lễ Sene Đôlta năm 2021 diễn ra trong điều kiện dịch bệnh COVID-19 còn đang diễn biến phức tạp, khó lường, để đồng bào Khmer có được ngày Lễ Sene Đôlta vừa trang nghiêm, thành kính vừa an toàn, ngày 17/9/2021, Hội Đoàn kết sư sãi yêu nước tỉnh Trà Vinh đã ban hành Thông báo số 07 gửi đến Hội Đoàn kết sư sãi yêu nước tám huyện, thành phố, Sư cả, chư Tăng, Ban quản trị 143 chùa Khmer cùng bà con đồng bào Phật tử trên địa bàn tỉnh yêu cầu tiếp tục thực hiện các biện pháp phòng chống dịch COVID-19. Nội dung của Thông báo yêu cầu thực hiện nghiêm những nội dung như sau: thứ nhất, không dùng loa phát thanh khi làm lễ Tam bảo vì ảnh hưởng đến công tác tuyên truyền phòng chống dịch COVID-19 của chính quyền cơ sở. Thứ hai, Phật tử đến chùa từng người một, làm lễ tóm tắt ngắn gọn nhưng đầy đủ ý nghĩa lễ nghi rồi ra về không tập trung quá 20 người và phải thực hiện nghiêm 5K. Thứ ba, không tổ chức nghi thức đặt bát hội. Thứ tư, dừng các lễ nghi trong gia đình có tập trung đông người. Chỉ người trong gia đình dọn một mâm cơm cúng ông bà trọn vẹn ý nghĩa ngày Sene Đôlta. Thường trực Hội Đoàn kết sư sãi yêu nước tỉnh đề nghị Hội Đoàn kết sư sãi yêu nước tám huyện thị thành phố, các vị Sư cả, Ban quản trị, Phật tử các chùa trong tỉnh thực hiện tốt thông báo này nhằm đem lại sự an toàn cho sức khỏe của mình và cộng đồng.

Như vậy, một mùa Sene Đôlta nữa lại về trong điều kiện dịch bệnh diễn biến phức tạp nhưng lãnh đạo Đảng, chính quyền và đoàn thể các cấp vẫn quan tâm chăm lo cho đời sống vật chất và tinh thần của bà con đồng bào Khmer. Rất mong mọi người thực hiện nghiêm các qui định của Ban chỉ đạo phòng chống dịch bệnh COVID-19 địa phương cũng như thông báo của Hội Đoàn kết sư sãi yêu nước tỉnh Trà Vinh để mọi người có được mùa Sene Đôlta an toàn trong dịch bệnh.