Với quan niệm tín ngưỡng vạn vật hữu linh, đồng bào Ba Na tin rằng xung quanh họ có rất nhiều vị thần, mà họ gọi là Yang. Người Ba Na có một hệ thống những truyện cổ giải thích các hiện tượng tín ngưỡng quanh mình. Những vị thần trong tín ngưỡng nông nghiệp là thần Lúa, thần Núi, thần Sông… cúng tổ tiên (Yang So), cúng ma (A Tâu), cúng ăn lúa mới là (Sa moc)… Ngoài ra, mỗi cộng đồng còn có những vị thần riêng, tùy thuộc vào các điều kiện tự nhiên trong vùng.

Đây là lễ hội chung của cả cộng đồng, được tiến hành ở nhà rông để tạ ơn với thần linh đã giúp dân làng có được một vụ mùa bội thu, no đủ. Các lễ vật, vật trang trí được giản tiện hóa, chỉ mang ý nghĩa tượng trưng, thuận tiện cho buổi tái hiện nhưng không làm mất đi ý nghĩa của lễ hội.

Lễ mừng lúa mới được tổ chức sau khi thu hoạch xong vụ mùa với ý nghĩa tôn vinh hạt thóc của các thần linh ban cho dân làng và mời thần linh về cùng ăn mừng, phù hộ để có thêm những vụ mùa bội thu, ấm no hạnh phúc.

                                                                                                             Không khí rộn ràng tại Lễ mừng lúa mới làng Greo Pết. Ảnh: Lam Nguyên

Trước khi lễ hội diễn ra, người dân làng sẽ cùng nhau đóng góp các sản vật chung để làm lễ. Thông thường, mỗi hộ dân góp 1kg gạo mới, 1 ghè rượu để chuẩn bị cho việc cúng lễ.Tại buổi lễ, già làng dâng lễ vật và đọc những lời khấn cầu cho dân làng thật nhiều sức khỏe; cầu mưa thuận gió hòa để trồng bắp, lúa, sắn tươi tốt, bội thu; của cải đầy nhà.

Vào ngày diễn ra lễ hội, các già làng đã thức dậy từ mờ sáng sửa soạn, chuẩn bị cho buổi lễ quan trọng nhất trong năm. Thanh niên, phụ nữ mặc những bộ đồ đẹp nhất, chuẩn bị rượu thịt sẵn sàng, ai cũng vui vẻ, hồ hơi hơn ngày thường. Tất cả dân làng quây quần về nhà rông, trong tiếng cồng, tiếng chiêng cùng điệu múa xoang.

Lời khấn cũng bày tỏ mong ước con cháu mạnh khỏe, sung túc, học hành nên người, theo lời ông cha gìn giữ phong tục tốt đẹp, cố gắng chăm chỉ, cần cù làm ăn, người người nhà nhà được ấm no hạnh phúc.

                                                                                                                    Nghi thức của buổi lễ được thực hiện bên dưới kho lúa. Ảnh: Lam Nguyên

Sau nghi lễ, gái trai, già trẻ trong làng cùng hòa điệu xoang, nhịp cồng chiêng và men rượu ghè truyền thống.

Lễ Mừng lúa mới là nghi thức nông nghiệp cổ truyền độc đáo của đồng bào Tây Nguyên, thể hiện sự giao hòa giữa con người với con người, giữa con người với thiên nhiên và vạn vật, tạo nên sức mạnh cộng đồng.

                                                                                                     Tái hiện cảnh giã gạo, sàng sảy trong Lễ mừng lúa mới. Ảnh: Lam Nguyên

Phục dựng Lễ Mừng lúa mới là dịp để bà con nâng cao nhận thức về các giá trị văn hóa truyền thống của dân tộc mình, qua đó bảo tồn và phát huy.

Đây cũng là hoạt động thiết thực nhằm góp phần xây dựng nền văn hóa Việt Nam tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc; quảng bá Không gian văn hóa Cồng chiêng Tây Nguyên đã được UNESCO công nhận là “Di sản văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại”.